تولد نوزاد همراه با شادی و لذتی که برای پدر و مادر به همراه دارد، دغدغه‌های خاص خودش را هم دارد، به خصوص وقتی والدین تولد اولین فرزندشان را تجربه کنند. آنها از هر چیزی می‌ترسند و همه چیز آنها را نگران می‌کند. یکی از مواردی که روزهای اول تمام فکر و ذکر مادر و پدر را به خود مشغول می‌کند، زردی نوزاد است. وقتی اقوام و آشنایان برای دیدن نوزاد تازه متولد شده می‌آیند،‌ هر کدام توصیه‌ای برای جلوگیری از زردی نوزاد می‌کنند؛ یکی می‌گوید لامپ مهتابی بگذارید بالای سرش، یکی دیگر توصیه به دادن شیر خشت می‌کند و... .

دکتر محمد روحی‌زاده،‌ متخصص بیماری‌های کودکان درباره زردی نوزادان و مواردی که والدین باید به آن توجه کنند، توضیح می‌دهد.

زردی یعنی چی؟

هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز بدن ما در نهایت تبدیل به رنگدانه زردرنگی به نام بیلی‌روبین می‌شود که کبد مسئول دفع این ماده از طریق صفرا به خارج از بدن است. بالا بودن میزان بیلی‌روبین خون می‌تواند ارثی یا نشانه‌ای از بیماری‌های کبدی باشد. به تدریج و با افزایش بیلی‏روبین مناطق دیگر پوست مانند شکم و اندام‏ها زرد می‏شود بنابراین تشخیص زردی بر اساس مشاهده زردی در پوست و چشمان نوزاد است. زردی همان‌طور که از نامش پیداست زرد شدن رنگ نوزاد و سفیدی چشم است که  علت آن بالا رفتن بیلی‌روبین خون است.

تشخیص چطور انجام می‌شود؟

یکی از راه‌های تشخیص زردی، دیدن رنگ نوزاد است اما اگر این زردی بیش از حد  باشد در این صورت باید آزمایش بیلی‌روبین سرم انجام شود. گاهی اوقات لازم است به جای بیلی‌روبین خون آزمایش‌های دیگر از جمله سازگاری خون مادر و نوزاد،‌ ادرار و آزمایش‌های تکمیلی دیگر که جزو روش‌های تشخیصی است انجام ‌شود.

چرا بچه زرد می‌شود؟

زردی علل زیادی دارد ولی 4 علت اصلی برای بروز آن وجود دارد. یکی از علل مهم کم کاری آنزیمی در کبد است که می‌تواند همراه با پرخونی نوزاد باشد. این آنزیم گلوکز 6 فسفات دهیدروژناز است که می‌تواند در کودک ایجاد زردی کند. یکی دیگر از علل ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد است، به عنوان مثال مادر گروه خونی O دارد اما نوزاد گروه خونی B یا A دارد. نوزادانی که گروه خونی‌شان منفی است ولی گروه خونی یا RH مثبت دارند هم دچار چنین مشکلی می‌شوند. عفونت‌های نوزادی نیز یکی دیگر از علل ایجاد زردی در نوزاد است اما یکی از مهم‌ترین علل زردی نوزاد که باید حتما مورد بررسی قرار بگیرد اختلال تیروئید است. زردی نوزادان در اغلب موارد قابل درمان است اما در موارد شدید در صورتی که درمان نشود می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

زردی چه زمانی بروز می‌کند؟

زردی در 3 زمان رخ‌می‌دهد. ممکن است زردی در روز دوم تولد بروز کند که به آن زردی فیزیولوژیک گفته می‌شود که یک نوع زردی طبیعی است و معمولا در روز چهارم به اوج خودش می‌رسد و بین روزهای پنجم تا هفتم هم کمتر می‌شود. نوع دیگر زردی وجود دارد که 2 درصد از نوزادان را درگیر می‌کند که بعد از 7 روز بروز می‌کند. زردی که بعد از هفته اول بروز می‌کند در هفته‌های دوم و سوم به حداکثر خودش می‌رسد که به آن زردی ناشی از شیر مادر گفته می‌شود. در این موارد به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود که مادر از دادن شیر به نوزاد خودداری کند در عوض می‌توانند دفعات شیردهی را کم کند.

کار دیگری که می‌توان انجام داد این است که یکی دو وعده به جای شیرمادر به او شیر خشک داده شود که زردی ناشی از شیر مادر کنترل شود. نوع دیگری از زردی‌ها انواعی هستند که درست هنگام تولد بروز می‌کند یعنی نوزاد به محض متولد شدن دچاری زردی است. این نوع از زردی‌ها بسیار مهم هستند و زردی‌های نیازمند بستری به حساب می‌آیند. این نوع زردی می‌تواند ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد یا عفونت‌های نوزادی باشد.

علائم زردی کدام است؟

بیشتر سیر حرکت زردی در نوزادان از بالا به پایین است یعنی ابتدا صورت و چشم نوزاد دچار زردی می‌شود و بعدا به سمت پایین کشیده می‌شود و پوست قفسه سینه، ‌شکم و اندام‌ها کشیده می‌شود كه اصطلاحا به آن سردمی می‌گویند. نکته مهم آن است که والدین اگر به علائم نوزاد در بدو تولد به ویژه 72 ساعت اول تولد دقت نکنند ممکن است زردی نوزاد افزایش پیدا کند و موجب آسیب‌های مغزی شود. علائم این آسیب‌ها در آینده برای کودک خطرناک است. علائم هشدار دهنده در این مورد کاهش فعالیت نوزاد، خواب‌آلودگی، بی‌قراری، بی‌اشتهایی، گریه‌های جیغ مانند و تشنج و عقب افتادگی ذهنی و کاهش شنوایی است بنابراین توصیه می‌شود والدین زردی نوزاد را جدی بگیرند و  حتما در 72 ساعت اول بعد از تولد برای بررسی وجود زردی مراجعه داشته باشند.

درمان زردی چیست؟

بسته به شدت زردی و سن نوزاد ممکن است نیاز به بستری‌باشد. نوزاد که درجه زردی‌اش از حد استاندارد بالاتر است باید از طریق نور یا به اصطلاح فوتوتراپی درمان شود. بهتر است این نوع درمان در بیمارستان و تحت نظر پزشک انجام شود. در مواردی که زردی تشدید می‌شود ممکن است نیاز به تعویض خون باشد. والدین نباید کودکانی را که دچار زردی شده‌اند خوددرمانی کنند. برخی والدین از نور مهتابی استفاده می‌کنند در حالی که طیف نوری نور مهتابی با طیف نوری لامپ‌هایی که در بیمارستان قرار دارد متفاوت است. برای جلوگیری از تعویض خون نوزاد بهتر است والدین زودتر مراجعه کنند و نوزادشان از لحاظ وجود زردی چک شوند.

آمار افزایش نداشته

شیوع زردی مانند سابق است و شیوع آن نسبت به گذشته بیشتر نشده است و درصد ثابتی دارد اما با توجه به این‌که خانواده‌‌ها در حال حاضر حساس‌تر شده‌اند و توجه و پیگیری بیشتری می‌کنند به نظر می‌رسد تشخیص این مسئله بیشتر شده است. به صورت کلی 60 درصد از نوزادان سالم و 80 درصد از نوزادان نارس در هفته اول زندگی‌شان زردی را تجربه می‌کنند. در ابتلا به بیماری زردی جنسیت تاثیری ندارد و دختر و پسر به یک اندازه به آن مبتلا می‌شوند.

پیشگیری کنید

نوزادانی که در روزهای دوم و سوم دچار زردی می‌شوند و به اصطلاح زردی فیزیولوژیک دارند بهتر است تغذیه مکرر با شیر مادر داشته باشند. هر چه بیشتر شیر مصرف شود  درجه زردی کم می‌شود و در روزهای بعدی کاهش می‌یابد.  برای افرادی که در 24 ساعت اول دچار زردی می‌شوند باید والدین با مراجعه به پزشک آزمایش‌های تشخیصی را انجام دهند. در مواردی که زردی به دلیل ناسازگاری گروه خونی مادر و نوزاد اتفاق می‌افتد فقط تغذیه با شیر مادر زردی را برطرف نمی‌کند و باید توصیه‌های پزشک جدی گرفته شود. در صورتی که نوزاد نیاز به بستری داشته باشد بهتر است والدین با پزشک همکاری کنند.

این توصیه‌ها را جدی بگیرید

استفاده از برخی مواد غذایی در این دوران به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. آب قند، ترنجبین و شیرخشت از جمله مواد غذایی است که نباید والدین از آن استفاده کنند چون نه تنها زردی نوزاد را برطرف نمی‌کند بلکه ممکن است باعث ایجاد عفونت در او هم بشود. روش حجامت نیز در حال حاضر رد شده است و جزو روش‌هایی است که نباید در مورد نوزاد انجام شود. زردی‌های نوزادی طول کشیده زردی است که بیشتر از 2 هفته طول کشیده باشد و باز هم زردی ادامه‌دار باشد. در این مواقع زردی ناشی از شیر مادر و چند تشخیص افتراقی مهم هم هست که والدین باید دقت کنند. بیماری‌هایی مانند اختلال تیروئید و عفونت ادرار و بیماری نقص آنزیمی در کبد نیز باید بررسی شوند.

دوره بارداری تاثیری ندارد

در دوره بارداری راهی برای جلوگیری وجود ندارد اما در صورتی که ناسازگاری خون مادر و جنین مشخص شده باشد آمپول رگام به مادر تزریق می‌شود تا برای بچه‌های بعدی مشکلی پیش نیاید. تغذیه مادر هم تاثیری بر زردی نوزاد ندارد و پرهیز غذایی خاصی برای این مشکل وجود ندارد و مادران باید مرتب و طبق نیاز شیرخوار به او شیر بدهند.