معمولا با خستگی شدید و دائمی شروع می شود. ابتدا، فرد احساس می کند که لابد در حال سرما خوردن یا ابتلا به یک بیماری مقطعی بوده و نیازمند خواب بیشتر است. اما خستگی تداوم می یابد و هر چقدر هم که اوقات در حال استراحت سپری شود، این حس از بین نمی رود.

سپس دردهای مقطعی و هولناک به سراغ فرد می آیند. مثل میگرن، خواب رفتگی و از دست رفتن چند ثانیه ای دید. پزشک ابتدا تصور می کند که این ها علائم دیگر بیماری ها هستند و با داروهایی سعی در درمان آن دارند. در نهایت و پس از چندین بار مراجعه، پزشک متوجه می شود که بیماری فراتر از این ها رفته و باید بیمار یه تست MRI از سیستم عصبی مرکزی در اختیار داشته باشد تا تشخیص ساده تر شود.بیمار همچنین یک پونکسیون کمری نیز باید انجام دهد. در این عمل، مقداری از مایع مغزی-نخاعی فرد از ستون فقرات وی خارج می شود تا محتویات آن مورد ارزیابی قرار بگیرد.

MRI نقاط مشخصی را نشان می دهد که ضایعات مغزی هستند. مایع مغزی-نخاعی نیز شامل پروتئین ها و آنتی بادی های خاصی است. این ها و تست های دیگر، در نهایت منجر به شناسایی بیماری اسکلروز چندگانه یا اِم اِس در فرد می شود.
 

شناسایی زودهنگام بیماری بسیار اهمیت دارد، به این دلیل که ام اس می تواند ضربه های عصبی دائمی به انسان وارد کند و درمان زودهنگام سبب کاهش آسیب ها خواهد شد. با این حال، شناسایی بیماری در مراحل اولیه بسیار دشوار است.

برخی از مبتلایان به اِم اِس به قدری از پا می افتند که برای حرکت کردن نیازمند ویلچر هستند و تعدادی هم در نتیجه مستقیم بیماری جان خود را از دست می دهند. اما از سوی دیگر، عمده بیماران مبتلا به اِم اِس بدون اینکه دچار اتفاق خاصی شوند، دهه ها با این بیماری زندگی کرده و مشکل خاصی تجربه نمی کنند.

انواع اسکلروز چندگانه
 

چندگانه در نام این بیماری یعنی که فرد به بیش از یک اسکلروز مبتلا شده است. اسکلروز در واقع یک پلاک، زخم یا آسیب باقتی است که به مغز یا نخاع وارد شده است. در حالی که بخش خاکستری حاوی جسم سلولی نورون ها است، بخش سفید، آکسون ها یا فیبرهای عصبی را شامل می شود (با ساختار نورون ها و مغز بیشتر آشنا شوید).

آکسون ها، بخش های بلندی هستند که پیام را از یک ناحیه، به جسم سلولی رسانده و در نهایت از طرق سلول های دیگر به مغز منتقل می شود. برای مثال ممکن است پایانه یک آکسون روی سینه تان باشد و جسم سلولی اش که به آن اتصال کامل دارد در ناحیه آرنج دست واقع شده باشد. تمام این مسیر، طول یک آکسون است. حالا سلول برای ارسال سریع تر پیام، از غلاف های میلینی استفاده می کند.

غلاف میلینی، قطعات کوچک و پیوسته ای است که دور تا دور آکسون ها را به صورت مقطعی پوشانده و در میان شان نقاط بازی پدید آمده که گره رانویه می گویند. پیام ها از یک گره به گره دیگر پرش کرده تا اینکه به مقصد برسند که این مسئله سبب افزایش چندین برابری سرعت انتقال پیام می شود.
علاوه بر این، غلاف میلین، نقش حفاظتی هم برای سلول (نورون) ایفا می کند و در برابر هر خطری، آکسون را مصون نگاه می دارد. حالا بیماری اِم اِس به معنی از بین رفتن غلاف میلین است. پس از حذف این ساختار از سلول، آکسون ها به درستی قادر نیستند تا سیگنال های الکتریکی را ارسال کنند.
در حالت عادی، میلین باید بتواند که خودش را بازسازی کند اما سرعت تخریب به قدری است که قدرت بازسازی سلول بی تاثیر است. در برخی موارد، آکسون به طور کامل حتی از سلول قطع می شود.
 

نتیجه این اتفاقات و نبرد سلول ها ممکن است به صورت حملات عصبی خودش را نشان دهد. نوع، زمان و شدت بیماری به نوع اِم اِس وابسته است. همچنین، هر شخص با توجه به ویژگی های ظاهری و علائمی که به دکتر معالج خود می دهد، می تواند پروسه شناسایی و درمان را تغییر دهد.

به طور کلی 4 نوع مالتیپل اسکلروز یا اسکلروز چندگانه داریم:

پیشرونده-عودت کننده: بیماران با این نوع نادر از اِم اِس، به صورت مرتب بهبودی و بازگشت بیماری را تجربه می کنند. گاهی اوقات احساس پیشرفت و بهبود دارند اما بعد از یک مدت دوباره بیماری باز می گردد. این دسته از افراد به طور موقت حال بهتری پیدا می کنند اما هیچ وقت کاملا بهبود نمی یابند.

عودت کننده-بهبود یابنده: اغلب افراد این نوع را تجربه می کنند. بیماری حاضر است و از بین نرفته اما هر از چندگاهی با یک حمله باز می گردد.

پیشرونده اولیه: درصد اندکی از بیماران مبتلا به اِم اِس کم کم بیماری را توسعه می دهند، بدون آنکه اتفاقی رخ دهد. ممکن است برای مدت زمان اندکی بهبود یابند و بهتر شوند.

پیشرونده ثانویه: برخی ممکن است آثار پیشرونده-عودت کننده را از خود نشان دهند اما در حقیقت پیشرونده ثانویه اِم اِس را دارند. این یعنی سرعت پیشرفت بیماری سریع تر است و شاید حملات و دوران بهبودی را تجربه کرده و شاید خیر.

اسکلروز چندگانه از آن دسته بیماری هایی است که در دسته بیماری های خود ایمنی قرار می گیرد. بیماری خود ایمنی یعنی سیستم ایمنی که در حالت عادی باید از بدن در برابر عوامل بیگانه دفاع کند، با بدن درگیر شده و به یار خودی حمله می کند.

در اِم اِس، سلول های T و مونوسیت ها (نوعی سلول تخصصی خون)، به غلاف میلین حمله برده و به آن آسیب وارد می کنند. به این دلیل است که خارج کردن مایع مغزی نخاعی در شناسایی بیماری موثر است. اگر در مایع مغزی نخاعی میزان کثرت آنتی بادی ها و برخی پروتئین های خاص در نتیجه شکسته شدن میلین بسیار باشد، می توان احتمال بیماری را داد. سلول های میلین غنی از چربی و پروتئین هستند.

اِم اِس به شکل باورناپذیری، یک بیماری غیر قابل پیش بینی است. به این دلیل که جراحت وارده می تواند در هر بخشی از سیستم عصبی مرکزی باشد و میزان از بین رفتن غلاف های میلین وابسته به نوع جراحت وارده است.

علائم و درمان اِم اِس
 

برخی از بیماران فقط یکی از علائم اِم اِس را دریافت می کنند و عده ای دیگر همه را به یک باره دارند. این علائم ممکن است عارضه ای در پی داشته باشند و در بسیاری هم هیچ مشکلی را پدید نیاورد. در حالی که هنوز هیچ راهی برای درمان اِم اِس پیدا نشده، برخی دوره های درمانی و داروها می توانند به کاهش بروز مشکلات کمک کنند.

اغلب بیماران خستگی دائمی را تجربه می کنند. هنوز کسی نمی داند که علت ایجاد خستگی در فرد چیست اما به هر حال مصرف آمانتادین و همچنین دوره های آرامش درمانی، استرس درمانی و فیزیکال تراپی به آن ها می آموزد که چگونه برای زندگی روزمره خود انرژی ذخیره کنند.

مشکلات بینایی هم مرسوم هستند. برخی ممکن است دید نامشخص داشته باشند، برخی دوبینی دارند ولی تقریبا بسیاری از مبتلایان به بیماری، نابینایی مقطعی و چند ثانیه ای را تجربه می کنند. علت این اتفاق می تواند مربوط به آسیب های بخش اعصاب چشم باشد. با مصرف استروئید می توان تا حدودی این مسئله را کنترل کرد و خوشبختانه بیماران مبتلا به اِم اِس هیچگاه به طور مستقیم کاملا نابینا نمی شوند.

خواب رفتگی عضلات دست و پا می تواند یکی دیگر از علائم مهم باشد. اگر کار به خواب رفتگی اعضای صورت برسد، به این دسته افراد هشدار داده می شود که حین خوردن غذا شدیدا مراقب خود باشند چرا که ممکن است با شدت بالایی، زبان یا گونه خود را گاز بگیرند. پزشکان بعضی مواقع برای درمان این حالت استروئید پیشنهاد می دهند.

بیماران مبتلا به اِم اِس ممکن است در حین راه رفتن دچار مشکل شوند. خصوصا پس از نشستن های طولانی که موجب خواب رفتگی پاها شود، ایستادن و راه رفتن ممکن است منجر به زمین خوردن و عملکرد نامناسب پاها شود. وقتی که بخش اعظمی از سلول های عصبی پا خواب رفته باشند، عضلات توانایی دریافت پیام و استحکام را نیز نخواهند داشت و در نتیجه فرد قادر نیست تا به درستی حرکات خود را کنترل کند.
 

فیزیوتراپی راه موثری برای مقابله با این مشکل است اما زمانی که مشکل حاد می شود، فرد به ویلچر یا عصا نیازمند می شود. آونکس، بتاسرون، کوپاکسون، نوانترو، ربیف و تیسباری داروهایی هستند که عمدتا در مرحله ها و انواع مختلف مورد استفاده قرار می گیرند.

با این حال، توجه کنید که پس از خواندن این علائم، اگر تجربه های مشابهی داشتید، دلیل بر این نیست که شما هم مبتلا به اِم اِس شده اید. علائم بسیاری از بیماری ها، خستگی ها و ورزش نکردن ها مشترک است و لزوما بیانگر این نیست که بیماری خاصی دارید. گرچه مراجعه به پزشک و اعلام نگرانی های تان می تواند برای سلامتی تان موثر باشد.

تقریبا بیش از 2 میلیون نفر در سراسر جهان از بیماری اِم اِس رنج می برند و شانس ابتلای هر فرد 1 به 750 است. هنوز تحقیقات نشان نداده اند که چه چیزی سبب بیماری می شود ولی درصد ابتلای زنان نسبت به مردان 2 برابر بیشتر است.

با استفاده از همین موضوع، دانشمندان در تلاش اند تا متوجه شوند که چه رابطه ای میان هورمون های جنسی و اِم اِس وجود دارد. البته، تقریبا تمامی بیماری های خود ایمنی پیرو این قاعده هستند و زنان دو برابر بیشتر از مردان در معرض خطر قرار می گیرند.