تویوتا در سال 2014 بزرگترین خودروساز جهان بود و از هر 9 خودرو تولیدشده در جهان یکی از آنها تویوتا بودهاند. در مجموع این خودروساز در سال 2014 حدود 10 میلیون و 500 هزار خودرو تولید کرده است. البته در نیمه نخست سال 2015 میلادی فولکسواگن برای اولین بار توانست جای تویوتا را در مکان اول بگیرد. 

با این همه برای اینکه بدانیم تویوتا و فولکسواگن تا پایان سال چه میزان خودرو تولید خواهند کرد دو ماه دیگر تا پایان سال میلادی باید صبر کرد. تویوتا از سال 2012 توانسته بود قویترین خودروساز جهان شود. تویوتا در سراسر ژاپن ۱۲ کارخانه تولیدی دارد. بازار خارجی تویوتا ۱۷۰ کشور و منطقه را دربر میگیرد. شرکتهای تولیدی خارجی سازنده تویوتا ۵۲ شرکت و در ۲۷ کشور جهان پراکنده هستند.

تویوتا چگونه به این جایگاه رسید؟

بنیانگذار اولیه شرکت تویوتا، ساکیشی تویوداست، که اولین کارخانه ریسندگی اتوماتیک در ژاپن را به نام صنایع تویوتا به راه انداخت. بسیاری از ایدههای خوب مدیریتی، مانند بهبود مستمر که بعدها در تویوتا به کار گرفته شد، از ایدههای اوست. ساکیشی میگفت: پنجره را باز کن، دنیای بزرگی در بیرون وجود دارد.

کیشیرو تویودا پسر ساکیشی، در گوشهای از کارخانه پدر، خط تولید موتور گازوئیلی راه انداخت و در سال ۱۹۳۵ با تولید اولین خودرو مدل تویوتا ای ۱ و سال بعد مدل تویوتا ایای رویای تولید یک خودرو شخصی را تحقق بخشید.

در آن سال این خودرو از روی خودروهای آمریکایی کپی شده بود. جایگاه آن روزهای تویوتا در جهان مانند جایگاه امروز خودروسازان چینی بود. با این همه اهداف و شعارهایی مانند مشتری حرف اول را میزند، سپس نوبت فروشنده است و در آخر سازنده قرار دارد یا راه کسب تجربه مواجهه با چالشهاست، خودت، با تلاش خود از حرمت خود دفاع کن، ما دستاوردهای بزرگ را با زحمات خود به دست آوردهایم و کیفیت در حین فرآیند ساخته میشود. جملاتی بودند که تویوتا را از یک شرکت کپیکار با خودروهای بیکیفیت به یکی از باکیفیتترین سازندگان خودرو جهان و رتبه اول خودروسازی جهان تبدیل کرد.

هماکنون شرکت تویوتا مالک برندهای دینا، دایهاتسو، سایون، لکسوس و هینوموتورز است. ریشههای تاسیس شرکت خودروسازی تویوتا، به سال ۱۹۲۶ بازمیگردد، که ساکیشی تویودا، اقدام به راهاندازی شرکت صنایع تویوتا کرد. پیشینه این شرکت که در صنعت نساجی فعالیت میکرد به ابتدای قرن بیستم بازمیگردد، که بهعنوان یک کارخانه ریسندگی فعالیت میکرد. ساکیشی تویودا، که سالها همچون پدرش، به فروش فرش اشتغال داشت، این کارخانه را راهانداخته بود و در سال ۱۸۹۴ یک ماشین بافندگی صنعتی نیز ابداع کرده و ساخته بود. ساکیشی در سال ۱۹۲۴ نوع تماماتوماتیک آن را ساخت و دو سال بعد، کارخانه اتوماتیک ریسندگی تویوتا، تحت نام صنایع تویوتا پا به عرصه وجود گذاشت. پسر کنجکاو و مستعد او، کیشیرو تویودا که در سال ۱۹۲۹ در رشته مهندسی مکانیک از دانشگاه توکیو فارغالتحصیل شده بود، در کارخانه پدر مشغول به کار شد، اما همه توجه او صرف ساخت موتور اتومبیل بود.

در سال ۱۹۲۹ موافقتنامهای با شرکت برادران پلات از انگلستان در ماشینآلات صنعتی ریسندگی و بافندگی به امضا رسید. بر اساس این توافقنامه حق تولید و فروش دستگاههای اتوماتیک بافندگی به کشورهایی غیر از ژاپن نیز (مثل چین و آمریکا) در قبال ۱۰۰ هزار پوند داده میشد، که در پی آن، کیشیرو رهسپار ایالات متحده آمریکا شد. البته کیشیرو از این سفر اهداف دیگری نیز داشت. در زمان انجام مذاکرات با برادران پلات، وی مجذوب اتومبیلها در غرب شد. در این سفر بود که او تصمیم خود را برای ورود به صنعت خودروسازی گرفت.

در سال ۱۹۳۰ کیشیرو تحقیق بر روی موتورهای گازوئیلی را آغاز کرد. کیشیرو در مورد برنامه آینده خود با رئیس شرکت، ریسابورو مشورت کرد. ریسابورو در ابتدا بسیار محتاط بود و فریادهای اعتراض از داخل و خارج کمپانی بلند شد، اما کیشیرو بر تصمیم خود پافشاری میکرد و عقیده داشت این تجارت برای کمپانی سودمند خواهد بود و از همه مهمتر دولت نیز آشکارا برای سیاستگذاری پیشبرد صنایع اتومبیل در تلاش بود. طولی نکشید که ریسابورو موافقت کرد و کیشیرو دپارتمان اتومبیل را در سال ۱۹۳۳ در قسمت کوچکی از کارخانه ریسندگی پدر، راهاندازی کرد. هدف او تولید اتومبیلهای مناسب با شرایط ژاپن بود، در حالیکه نکات مثبت اتومبیلهای خارجی را نیز در نظر داشت.

در سال ۱۹۳۵ اولین کارخانه خودروسازی تویوتا، آغاز به کار کرد و سال بعد، لوگوی تویودا به تویوتا تغییر یافت. یک سال بعد، یعنی ۱۹۳۷ شرکت تویوتاموتور به طور رسمی افتتاح شد. به این ترتیب یکی از موفقترین کارخانجات ریسندگی ژاپن، در بین دو جنگ جهانی با تغییر گرایش، به کارخانه خودروسازی تبدیل شد. تلاش و همت کیشیرو تویودا باعث شد، از دل کارخانه پدر، کارخانهای جدید تاسیس شود. در ابتدا خود کیشیرو به عنوان قائم مقام شرکت جدید عمل میکرد، که در سال ۱۹۴۱ به عنوان مدیرعامل، مشغول به کار شد. بلافاصله پس از راهافتادن شرکت جدید، اصول مدیریتی نوینی در روش مدیریت و اداره کارخانه به کار گرفته شد. دو سال بعد، موسسه تحقیقاتی تویوتا افتتاح شد و در سال ۱۹۵۱ سیستم پیشنهاد ایدههای خلاق در تویوتا بنیان گذاشته شد. در سال ۱۹۷۳ مرکز طراحی و سال بعد نیز مرکز آموزش تویوتا، به وسیله کیشیرو راهاندازی شد.

اولین محصول تجاری شرکت تویوتا، کامیون 5 /1 تنی جی۱ بود. طی جنگ جهانی دوم تمام کارخانه در اختیار جنگ بود و برای ارتش ژاپن، کامیون تولید میکرد. تا چند سال بعد از اتمام جنگ نیز، اجازه تولید خودرو به تویوتا داده نشد.

در سال ۱۹۵۲ با مرگ کیشیرو، مسوولیت شرکت بر عهده ایجی تویوتا پسرعموی او قرار گرفت. ایجی به همراه پسر کیشیرو، شوئی شیرو تویوتا و طی سالهای بعد، تویوتا را به یکی از شرکتهای بزرگ خودروسازی جهان تبدیل کردند. در سال ۱۹۷۷ مرکز فنی تویوتا در ایالات متحده آمریکا افتتاح شد و سال ۱۹۸۴ همکاری تویوتا با جنرالموتورز در ایالات متحده صورت گرفت. پس از ایجی، تایچی اونو مسوولیت شرکت را بر عهده داشت و در استقرار سیستم تولید تویوتا، بسیار همت گماشت و اصول راهنمای تویوتا را، در سال ۱۹۹۲ منتشر کرد.

تویوتا در سال 1998 با معرفی خودروهای هیبریدی تجاری، پیشگام بودن خود را به عنوان پرچمدار عرضه جدیدترین تکنولوژیها به رخ حریفان کشید. در سال 2014 هم این شرکت با معرفی اولین خودرو پیل سوختی تجاری جهان که با سوخت هیدروژن کار میکند و خروجی آب را در پی دارد یکی از بزرگترین قدمها را به سمت خودروهای آینده برداشت. البته گذشته از ابتکارات در تکنولوژی آنچه تویوتا را تویوتا کرد روش خاص این شرکت در تولید است. 

تویوتا یک شرکت معمولی تولید خودرو نیست. از همان آغاز راهاندازی شرکت، اصول و مبانی بکر مدیریتی در شرکت به کار گرفته شد. این همان وقتی بود، که کیشیرو تویودا جوان در کارخانه ریسندگی پدرش ساکیشی تویودا، با ایدهگیری استفاده از نوار نقاله، خط مونتاژ تولید موتور گازوئیلی کوچکی را، با کمک مهندسان جوان دیگر به راهانداخت. پدر کیشیرو معتقد بود، هیچ فرآیندی را نمیتوان کامل نامید و همیشه جایی برای بهبود وجود دارد و همین اندیشه بهبود بود، که فرآیند «کایزن» (بهبود مستمر) را در تویوتا نهادینه کرد.

ماجرای تولد شرکت جدید تولید خودرو در گوشه کوچکی از کارخانه ریسندگی پدر، اندیشه ساده و جمع و جور کار کردن و بیریخت و پاش بودن و آراستگی محیط کار را، در ذهن و دل کارکنان شرکت جدید، جای داد و به این ترتیب شرکت خودروسازی تویوتا، مدل سیستم تولیدی خاص خود را به دنیا عرضه کرد.

بنیان سیستم تولید تویوتا، فلسفه حذف کامل اتلافهاست! کیشیرو معتقد بود، شرایط ایدهآل برای تولید وقتی است که ماشینآلات و افراد با هم کار کنند، تا بدون هیچگونه اتلافی ارزش افزوده ایجاد شود.

تایچی اونو، پیشتاز سیستم تولید تویوتا در دهه ۱۹۵۰، بر این باور بود که بزرگترین مشکل وقتی است، که هیچگونه مشکلی وجود نداشته باشد. او به طور مستمر به کارکنان میگفت به هر موضوعی که برخورد میکنید، پنج بار بپرسید «چرا؟» مثالی که خود او میزد؛ یک روبات جوشکاری بود، که در وسط کار متوقف میشود و با این پنج پرسش، ریشه مشکل به دست میآید. چرا روبات متوقف شد؟ زیرا مدار آن بیش از حد بار کشید و فیوز سوخت. چرا مدار بیش از حد بار کشید؟ زیرا یاتاقانها به خوبی روانکاری نشده بودند. چرا یاتاقانها خوب روانکاری نشده بودند؟ زیرا گردش پمپ روغن ناقص صورت میگیرد. چرا گردش روغن به خوبی صورت نمیگیرد؟ زیرا خروجی آن با آشغالهای فلزی مسدود شده است. چرا خروجی آن مسدود شده است؟ زیرا فیلتری روی پمپ وجود ندارد.

اونو معتقد بود، علت ریشهای مشکلات را کشف کردن، خود عامل و کلید حل مشکلات بعدی است... دادهها در تولید مهم است، اما واقعیت، مهمتر است. پس باید عمیق نگاه کرد و به ریشه رسید. در روشهای تولید تویوتا سه اصل رعایت میشود که به ترتیب تولید بهنگام، «کانبان» و «جیدوکا» است.

تولید بهنگام روشی است که در آن هر قطعه، درست در هنگامی که به آن نیاز است، تولید میشود و بیشتر از آن در انبار وجود ندارد. به عبارت دیگر، سوال این است: چه چیز نیاز است؟ چه وقت نیاز است؟ چه مقدار نیاز است؟ به این ترتیب میتوان اتلافها را حذف کرد و بهرهوری را افزایش داد. با صفر کردن موجودی انبار، هزینههای نگهداری کالا در انبار حذف میشود. لازمه این کار ارتباط بسیار قوی با تامینکنندگان قطعات و مدیریت صحیح زنجیره تامین است.

ایده تولید بهنگام به وسیله تایچی اونو به خوبی توسعه داده شد. شاید ایده اولیه طرح چنین رویکردی، کمبود فضا و امکانات تولید در بخشی از کارخانه تولید موتور خودرو بود، که کیشیرو تویودا در کارخانه ریسندگی پدر خویش راه انداخته بود.

«کانبان» یک سیستم متفاوت و متمایز کنترل است. وقتی در ایستگاه کاری به قطعهای نیاز است، این نیاز اطلاع داده میشود و سپس قطعه به سرعت تولید و حمل میشود، به گونهای که وقفهای در تولید پیش نیاید. کانبان یک لغت ژاپنی است، به معنی کارت، بلیت و علامت. «کانبان» در سیستم تولید تویوتا ابزاری است، برای مدیریت جریان و تولید مواد. به کانبان، روش سوپرمارکت نیز گفته میشود، زیرا ایده اولیه از فروشگاههای تجاری بزرگ گرفته شده که از کارتهای کنترل استفاده میکنند و کلیه اطلاعات مربوط به محصول مثل اسم، کد، محل انبار و مانند آن، در کارت نوشته میشود.

«جیدو» به مفهوم اتوماسیون است و جیدوکا یعنی اتوماسیون با نگرش انسانی؛ یعنی ماشینی که به آسانی حرکت میکند و تحت پایش و نظارت یک اپراتور است. جیدوکا بر دیدن مسائل تمرکز دارد و به ساخت محصولات بسیار کیفی منجر میشود. در این دیدگاه کیفیت باید طی فرآیند تولید به دست آید. با این روشهای مختلف تولید است که در کنار نوآوریهای فراوان محصولاتی از طیفهای مختلفی پدید آمدهاند که در میان این مدلها چندین مدل سرآمد همه هستند. تویوتا کرولا هماکنون پرفروشترین خودرو تاریخ تویوتا و جهان است. از این مدل که در سال 1966 معرفی شده بود تاکنون بیش از 40 میلیون دستگاه ساخته شده است. میزان تولید تنها این مدل بیش از دو برابر تولید کل تاریخ صنعت خودرو ایران است.

تویوتا کمری، تویوتا هایلوکس و تویوتا لندکروز از دیگر محصولات پرفروش تویوتا در سالهای اخیر بودهاند.

کیفیت برخی از خودروهای تویوتا به قدری زیاد است که بسیاری از گروههای نظامی و شبهنظامی جهان از چنین محصولاتی استفاده میکنند. سرآمد این محصولات، تویوتا هایلوکس است. وانت مقاومی که بسیار مورد توجه گروه تروریستی داعش است و بیش از 18 هزار دستگاه از این محصول به وسیله این گروه به عنوان خودروهای جنگی مورد استفاده قرار میگیرد.

جرمی کلارکسون مجری سابق برنامه تاپ گیر بیبیسی برای آنکه نشان دهد این خودرو چقدر مقاوم است با چند آزمایش عجیب نشان داد تویوتا چه شاهکاری ساخته است، در یک آزمایش خودرو در دریا غرق میشود و بعد از بیرون کشیدن خودرو از آب پس از مدت کوتاهی دوباره خودرو روشن میشود. در یکی از سختترین آزمایشها خودرو را بر سقف یک آپارتمان 10طبقه قرار میدهند و آپارتمان را با دینامیت منفجر میکنند ولی با تعجب فروان خودرو پس از بیرون آورده شدن از زیر آوار باز هم روشن میشود.