می دانیم که نیمکره نیمی از زمین است. خط استوا خطی فرضی است که حول زمین کشیده شده و زمین را به دو نیمه برابر تقسیم می کند. نیمکره شمالی در شمال خط استوا و نیمکره جنوبی در جنوب خط استوا است.

ما همچنین می توانیم زمین را طوری به دو نیمه تقسیم کنیم، که با خطی فرضی به نام نصف النهار مبدأ، شرق زمین از غرب جدا شود. سمت چپ یا غرب نصف النهار مبدأ نیمکره غربی و راست یا شرق نصف النهار مبدأ نیمکره شرقی است.

طول و عرض جغرافیایی چیست؟

اگر به نقشه هایی که از زمین تهیه می شوند نگاه کنیم، می توانیم خطوط زیادی را ببینیم که از بالا به پایین و یا از چپ به راست کشیده شده اند. این خطوط واقعی نیستند بلکه شبکه ای از خط ها هستند که رسم می شوند تا به ما کمک کنند مکانی را در زمین پیدا کنیم.

خطوطی که از چپ به راست و یا غرب به شرق کشیده شده اند و به عبارتی افقی هستند خطوط عرض جغرافیایی نامیده می شوند. خط استوا درست در وسط خطوط عرض جغرافیایی قرار دارد. این خطوط همیشه با فاصله ای مساوی از هم قرار دارند و هیچ وقت همدیگر را قطع نمی کنند. به همین دلیل به آنها موازی ها گفته می شود. خطوط عرض جغرافیایی موازی با خط استوا هستند.

همچنین خطوطی را می بینیم که از قطب شمال به قطب جنوب کشیده شده اند و به عبارتی عمودی هستند. این خطوط طول جغرافیایی نامیده می شوند. فاصله بین خطوط طول جغرافیایی در استوا از همه بیشتر است و هنگامی که به طرف قطب ها می رود کمتر می شود. تا جایی که در قطب ها خطوط یکدیگر را لمس می کنند. این به آن معنا است که خطوط طول جغرافیایی با هم موازی نیستند. گاهی اوقات خطوط طول جغرافیایی خطوط نصف النهار نیز نامیده می شوند. نصف النهار مبدأ نیمکره شرقی را از نیمکره غربی جدا می کند.

بر روی خطوط عرض جغرافیایی و خطوط طول جغرافیایی شماره هایی وجود دارد. این اعداد به ما کمک می کنند تا محل دقیق قرارگیری یک مکان را بر روی نقشه پیدا کنیم. این مکان ها با درجه و به طور دقیق تر با درجه، دقیقه و ثانیه اندازه گیری می شوند. هر مکانی در جهان دارای درجه مشخصی از عرض جغرافیایی و طول جغرافیایی است. می دانیم که خط استوا خط عرض جغرافیایی است که شمال زمین را از جنوب آن جدا می کند. اعداد روی خطوط عرض جغرافیایی به ما می گویند که در چه فاصه ای از شمال و جنوب خط استوا قرار دارند. خط استوا عرض جغرافیایی صفر درجه است.

هنگامی که به شمال و به جنوب استوا سفر می کنیم شماره ها بالا می روند. خطوط طول جغرافیایی نیز شماره دارند. می دانیم که نصف النهار مبدأ شرق را از غرب جدا می کند. نصف النهار مبدأ طول جغرافیایی صفر درجه است. اعداد روی خطوط دیگر طول جغرافیایی به ما می گویند که تا چه حد در شرق یا غربیم و یا چه قدر از نصف النهار مبدأ فاصله داریم. به عنوان مثال می خواهیم جای ایران را در نقشه پیدا کنیم. ایران در قاره آسیا و در نیمکره های شمالی و شرقی واقع است.

برای پیدا کردن ایران از خط استوا به شمال می رویم و در خطوط عرض جغرافیایی به خطی که از همه به ایران نزدیک تر است می رسیم. می بینیم که ایران در محدوده بین 20 تا 40 درجه قرار دارد. در واقع ایران به طور دقیق در محدوده 25 درجه و 3 دقیقه الی 39 درجه و 47 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. درواقع ایران در عرض های جغرافیایی بالا قرار دارد.

حالا از نصف النهار مبدأ شروع می کنیم و به شرق می رویم. می بینیم که ایران در محدوده بین 40 و 80 درجه واقع است. درواقع ایران به طور دقیق در 44 درجه و 5 دقیقه الی 63 درجه و 18 دقیقه طول شرقی واقع شده است.

فاصله بین خطوط

اگر ما دور زمین (حدود 25،000 مایل یا 40234 کیلومتر) را به 360 درجه تقسیم کنیم، فاصله هر درجه عرض جغرافیایی یا طول جغرافیایی با درجه دیگر بر روی سطح زمین بیش از 69 مایل یا 111 کیلومتر می شود. البته هنگامی که به شمال یا جنوب خط استوا حرکت می کنیم، فاصله بین خطوط طول جغرافیایی کوتاه تر می شود تا زمانی که آنها در واقع در قطب با هم تماس پیدا می کنند. در 45 درجه شمال یا جنوب خط استوا، یک درجه طول جغرافیایی حدود 49 مایل (حدود 79 کیلومتر) است.

دقیقه و ثانیه

برای اهداف دقیق تر، درجات طول جغرافیایی و عرض جغرافیایی به دقیقه (') و ثانیه (") تقسیم شده اند. هر درجه 60 دقیقه است. هر دقیقه به 60 ثانیه تقسیم شده است. ثانیه ها می توانند بیشتر تقسیم شوند و به دهم، صدم، و یا حتی هزارم تقسیم شوند. می توانیم بار دیگر به مثال موقعیت جغرافیایی ایران توجه کنیم.

مکان های نسبی

می توانیم موقعیت یک شهرستان و یا مکان را بر روی زمین را بر مبنای ارتباطش با جای دیگر و یا مکان های نزدیک پیدا کنیم. به عنوان مثال می گوییم قله دماوند در ۷۵ کیلومتری شمال شرق تهران است و این موقعیت نسبی قله دماوند است.