تاریخچه بستنی و نوشیدنی های یخی

بستنی به احتمال زیاد نوع تحول یافته نوشیدنی های یخ زده است. هزاران سال است كه آب یخ زده در آسیا به مصرف خوراكی می رسد. مصرف مواد لبنی یخ زده، اولین بار در ادبیات چین باستان دیده شده است كه قدمت این منابع به قرن دوازدهم برمی گردد.

در قرن چهارم قبل از میلاد، اسكندر كبیر به نوشیدنی های یخ زده یا به اصطلاح امروز تگری (تگرگی)، علاقه فراوانی داشته و در مدارك باستانی نیز دیده شده كه در سال ۶۲ قبل از میلاد، نرون، امپراتور روم گروه هایی را به كوهستان های آپنین (Apennines) می فرستاد تا برایش یخ و برف بیاورند، سپس آن را با شربت، پوره میوه یا عسل مخلوط می كرده و می خورد.

بازرگانان و ماجراجویانی چون ماركوپولو، روش تهیه یخ را از خاور دور به اروپا بردند. در ۱۶۶۰، كافه پروكوپ توسط یك ایتالیایی به نام كولتلی در پاریس افتتاح شد كه در آن انواع یخ (طعمدار) و خامه یخ زده یا همان بستنی، تولید و عرضه می شد. بعد از آن، دسرهای یخی راه خود را به آمریكا باز كردند و در سال ۱۷۰۰ میلادی، فرماندار مریلند، از میهمانان خود با بستنی پذیرایی كرد.

اختراع دستگاه بستنی ساز

در سال ۱۸۴۳ میلادی، اولین فریزر دستی چرخشی توسط نانسی جانسون اختراع و ثبت شد. در فاصله سالهای ۱۸۴۸ و ۱۸۷۳، ۶۹ بستنی ساز چرخشی دیگر به ثبت رسید و در سال ۱۸۵۱ اولین واحد صنعتی تولید بستنی توسط جاكوب فیوزل در بالتیمور راه اندازی شد.

یك سال قبل از پایان قرن، آگوست گالین دستگاه هموژنیزه كننده را اختراع كرد كه به ایجاد بافت نرم و خاص بستنی بسیار كمك كرد.

تاریخچه بستنی قیفی

با به وجود آمدن دستگاه های سردكننده مكانیكی، اولین فریزر افقی یك پارچه توسط اچ.اچ میلر ساخته شد كه با آن قطعات كوچك بستنی، جداگانه فریز می شدند، اما اولین بستنی قیفی توسط یك مهاجر ایتالیایی به نام ایتالو مارچیونی در نیویورك تهیه شد و او قالب مخصوص بستنی قیفی خود را در ۱۹۰۳ به ثبت رساند و یك سال بعد به طور اتفاقی در نمایشگاه جهانی سنت لوئیس معرفی شد.

در این نمایشگاه، یك تولیدكننده نان شیرین اهل سوریه به نام حموی تعدادی نان شیرین را به شكل مخروط لوله كرد تا همسایه بستنی فروشش بتواند برای توزیع بستنی از آن استفاده كند. این شكل عرضه بستنی تا امروز، یكی از محبوب ترین شیوه ها باقی مانده است. تولید انواع دیگر بستنی از نوع بستنی چوبی، بستنی با رویه میوه و بستنی شكلاتی از سال ۱۹۲۰ آغاز شده است كه در آن زمان، پدیده ای نوظهور بود.

تاریخچه بستنی در ایران

در امپراتوری ایران، مردم افشره آب انگور را روی مقداری برف در کاسه‌ای می‌ریختند و آن را به عنوان دسر، مخصوصا هنگام گرمی هوا صرف می‌کرده‌اند. برف یا از زیرزمین‌های سردی به نام یخچال، یا از برف باقیمانده روی کوه‌های اطراف پایتخت تابستانه، هگمتانه، برداشت می‌شده است.

شاید می توان گفت تاریخچه تولید بستنی در ایران به حدود 60 سال پیش برگردد، اما در دهه های 30 و 40 بود كه بستنی فروش ها برای خود اسم و رسمی پیدا كردند.

در سالهای اولیه تولید بستنی، شكر و شیر و ثعلب را در استوانه های فلزی كه در بشكه های چوبی قرار داشت، می ریختند و اطراف استوانه های فلزی را با نمك و یخ می پوشاندند. یخ و نمك باعث می شد دما به حدود 20 درجه سانتیگراد زیر صفر برسد. بعد از آن، قطعات یخ بسته اطراف استوانه فلزی را جدا می كردند، آن هم توسط پارو، این كار باعث می شد تا تمام محتویات استوانه سفت شود. با این روش، تهیه بستنی حدود هشت ساعت طول می كشید و حدود 20 كیلو بستنی آماده می شد.

تاریخچه ورود دستگاه های بستنی سازی به ایران

اما تاریخچه ورود دستگاه های بستنی سازی به اواخر دهه 40 برمی گردد. آن موقع در كنار بستنی، فالوده هم درست می كردند. فالوده از نشاسته و آب و شكر تهیه می شد. نشاسته را با آب مخلوط می كردند و می پختند، سپس آن را در استوانه ای كه پایین آن مشبك بود، می ریختند، زیر استوانه ها آب صفر درجه و زیر صفر می گذاشتند. با عبور محلول نشاسته از استوانه مشبك و ورود آن در آب صفر درجه، رشته های منجمد درست می شد. این رشته را با شكر مخلوط می كردند و فالوده آماده می شد.

برای تهیه یخ هم از برف یخچال های طبیعی توچال استفاده می كردند. در اواخر دهه 40 كه دستگاه های بستنی ساز وارد كشور شد، شركت سازنده این دستگاه های بستنی ساز به هریك از بستنی فروشی های معروف تهران، یك دستگاه هدیه داد، اما در این میان، یكی از بستنی فروشی های بسیار قدیمی به نام اكبر مشدی كه هنوز هم قدیمی ترها از آن بسیار یاد می كنند، زیر بار استفاده از این دستگاه ها نرفت.

تاریخچه بستنی سنتی

نوعی بستنی با نام بستنی سنتی یا ایرانی در ایران رواج دارد که دارای طعم زعفران و رنگ زرد می‌باشد. این بستنی همراه با خلال پسته و تکه‌های بزرگ خامه‌است و طرفداران زیادی دارد. اکبر مشتی یکی از اولین کسانی بوده که در ایران بستنی فروشی داشته است. بستنی اکبر مشتی با نوع خارجی آن بسیار متفاوت بود. ایرانی‌ها استفاده از گلاب و زعفران را بر ثابت کننده‌ها ترجیح می‌دادند.

پیش از این بستنی‌های سه رنگ در بسیاری از شهرها رواج داشت که رنگ زرد آن زعفرانی، سفید آن وانیلی و رنگ قهوه‌ای دارچینی بود که توسط استاد بستنی ساز این سه رنگ به هم چسبیده و در ظروف یک بار مصرف فروخته می‌شدند.

جالب است بدانید در ژاپن بستنی با طعم های ماهی شور ژاپنی، كاكتوس، هشت پا، سیب زمینی شیرین، زبان گاو، خرچنگ، بادمجان و جلبك هم تهیه می شود.