اجازه می خواهم قبل از پرداختن به نقش و اثر عوامل موروثی و تعامل آن با فاکتورهای محیطی از جمله غذا و تغذیه و منش زندگی در دستیابی به حداکثر ظرفیت های تعیین شده افزایش قد به چندین مورد اشاره کوتاهی به عمل آورم.

1- آیا به تمامی ملت چین و ژاپن هورمون رشد تزریق شده که بعد از جنگ جهانی دوم سرانه قد آنها بین 12- 15 سانتی متر افزایش یافته است؟

2- از سال 1980 دانشوران و پژوهندگانی که به تن سنجی مهاجرین چینی و ژاپنی ساکن جزایر هاوایی و مریلند پرداخته و آنها را با آبا و اجداد و برادران و خواهران مقیم چین و ژاپن مقایسه نمودند. با کمال ناباوری دریافتند که ژاپنی ها و چینی های مقیم ایالت متحده آمریکا به مراتب به جثه بزرگتری نسبت به خانواده های مقیم خود در کشورهایشان دست یافته اند.

3- در سال 1999 بعد از یک مطالعه بلند مدت در برخی از نقاط آفریقای جنوبی در قبال کودکان علت کوتاهی قد آنها را نسبت به سن شان به عدم دریافت غذای کافی و ریزمغذی ها نسبت دادند.

4- یافته های متعدد دیگری نیز موید این موضوع بود که در کنار عوامل ژنتیکی و هورمونی فاکتورهای مفید دیگری بر روند رشد جسمی و گسترش فکر و اندیشه افراد تاثیرگذار می باشد.

5- تجربیات به دست آمده از صدها مراجعه کننده تزریق کننده هورمون رشد نشان داد، درصد قابل توجهی با وجود تزریق چندین سال متوالی هورمون رشد حتی به حداقل قد به ارث برده خود از پدر و مادر و دودمان های پدری و مادری نائل نشده بودند.

حالا این سوال پیش می آید که چه باید کرد؟

به طور قطع عوامل و فاکتورهای متعدد و مختلفی بر میزان افزایش قد تاثیرگذار می باشد که سهم تزریق هورمون رشد را در این فرآیندها فقط یک درصد موثر می دانند چرا که علت کوتاهی قد را به عوامل تاثیرگذار قبل از تولد یا دوره جنینی و پس از تولد می توان ریشه یابی نمود.

الف) گرچه ژن های انتقال داده شده بی تاثیر نیستند ولی تبدیل ژئوتیپ به فنوتیپ یا به عبارت ساده تر تحقق تمامی فرمان های ژنتیکی انتقال داده شده و دست یابی به ظرفیت تعیین شده خود در ارتباط کامل با شاخص توده بدنی یا BMI مادر و عملکرد غدد درون ریز مادر مخصوصا تیروئید و پانکراس و نوع کیفیت و کمیت تغذیه قبل از بارداری و هفته 36-40 هفته بارداری یعنی میزان وزن گیری هفتگی مادر که خود در ارتباط کامل با عوامل اقتصادی و اجتماعی روانی، فرهنگی و عادات غذایی و بیماری های مزمن زمینه ای مادر می باشد.

ب) فاکتورهای تاثیرگذار پس از تولد عبارتند از: نوع تغذیه با شیر مادر یا جایگزین های شیر مادر، زمان خواب و مدت خواب، دفعات شیردهی و تغذیه در طول روز و زمان آغاز تغذیه کمکی و رعایت روند سر سیستماتیک، تنوع تغذیه و قوام غذاهای کمکی.

بعد از انعقاد نطفه تا لحظه تولد چه رخدادهایی به وقوع می پیوندد؟

وزن نطفه بارور شده از آغاز بهم پیوستن اسپرم و اوول به میزان 44 ضربدر 10 به توان 7 افزایش می یابد ولی این افزایش وزن از لحظه تولد تا آخر عمر ممکن است به 20 برابر برسد. از همه جالب تر اینکه افزایش قد در مراحل رویانی و جنینی 3850 برابر ولی از تولد تا مرگ 3-4 برابر است.

با در نظر گرفتن اطلاعات سر انگشتی می توان نتیجه گیری نمود که کوتاهی قد ناشی از هورمون رشد فقط در یک درصد موارد موثر بوده ولی عوامل متعدد و مختلف دیگری در تعیین ظرفیت افزایش قد موثر می باشند؛ از لحظه همسرگزینی و تغذیه مادران از دوران بارداری و تمامی دوران بارداری گرفته تا تغذیه نوزاد بلافاصله با شیر مادر و آغاز تغذیه کمکی بعد از پایان شش ماهگی به موازات تغذیه با شیر مادر تا دو سالگی و میزان تحرک و سکون کودک و نوع بازی و سرگرم نمودن او و زمان خوابیدن کودک بعد از غروب آفتاب در روند افزایش قد حال و آینده کودک بسیار اثرگذار می باشند.

به چه علتی تغذیه مناسب یکی از عوامل بسیار موثر در افزایش قد تلقی می شود؟

با مقایسه رژیم غذایی ساکنین شرق دور با اهالی کشورهای اروپایی و آمریکایی نتیجه گیری نموده اند که میزان 70-80 درصد انرژی دریافتی روزانه آسیایی ها را منابع غذایی حاوی کربوهیدرات ها تشکیل می دهند در حالی که ساکنین اروپا مخصوصا کشورهای اسکاندیناوی و آمریکا عمدتا از منابع غذایی حاوی پروتئین بهره مند می باشند.

سپس محققین طی پژوهش های خود دریافتند که عوامل تغذیه ای خاصی می توانند غده هیپوفیز را به ترشح بیشتر هورمون رشد تحریک نمایند. ناگفته نماند که به موازات بهبود تغذیه و بهره مند شدن افراد از منابع پروتئینی با ارزش بیولوژیکی بالاتر از فاکتورهای متعدد دیگری نیز در راستای دستیابی به افزایش میزان ترشح هورمون رشد تاثیرگذار می باشد.

از جمله عوامل مساعدکننده ترشح هورمون رشد به طور اختصار عبارت اند از:

خواب عمیق و زودهنگام بعد از غروب آفتاب، فعالیت های بدنی مناسب سن و سال، کاهش سطح کلوکز و اسیدهای چرب آزاد خون، حذف هله هوله یا غذاهای آسان دسترس پرچرب و عدم صرف وقت طولانی جهت بازی های کامپیوتری، برعکس استفاده بیش از اندازه از منابع حاوی کربوهیدرات های تصفیه شده چه به صورت مستقیم و چه در قالب غذاهای مختلف از جمله شیرینی جات و تنقلات نه تنها میزان سطح قند خون را افزایش می دهد بلکه به افزایش سطح اسیدهای چرب آزاد نیز منجر می گردد که اثر مهاری در عملکرد هورمون رشد دارد ولی موجبات افزایش وزن و چاقی ها را نیز فراهم می سازد.

استفاده نابجا و بدون دلیل از هورمون رشد با منشا خارجی منجر به مهار شدن ترشح طبیعی هورمون رشد می شود که نتیجه اش با توقف زودهنگام ادامه رشد قدی در صدها کودک به اثبات رسیده که پرونده همه آنها موجود و قابل ارائه می باشد.

اهمیت تغذیه در دوران پیش بلوغ و فرآیند بلوغ

دوران نوجوانی یکی از حساس ترین و شگفت انگیزترین و بحرانی ترین دوره های رشد به شمار می رود و عوامل مختلفی اعم از تغییرات فیزیکی و شخصی بر وضعیت تغذیه نوجوانان تاثیر می گذارند. بارزترین تغییری که در این ایام دیده می شود جهت رشد قدی و وزن بدن است به طوری که یک فرد حدود 20 درصد از قد و 50 درصد وزن بزرگسالی خون را در این ایام به دست می آورد. این دوره رشد بین 5-7 سال طول می کشد و به طور معمول آغاز پروسه بلوغ در پسران اغلب در سن 14-16 سالگی و در دخترخانم ها 9-13 سالگی دیده می شود البته گاهی عوامل چاقی کودکان و تحریکات مداوم محیطی و موضوعات دیداری و شنیداری فراخوانی بلوغ زودرس را نیز امکان پذیر  می نماید.

البته در پیش بلوغ با آغاز بلوغ تغییرات زیادی در ترکیبات بدن علاوه بر افزایش سریع قد به وجود می آید که در پسران و دختران متفاوت از یکدیگر می باشند مثلا در دخترخانم ها تغییرات زیادی در پرش و شکل گیری بدن و ذخیره شدن چربی بیشتر تا میزان 25- 30 درصد دیده می شود و در آقا پسرها به جای افزوده شدن میزان چربی های ذخیره، بافت های ماهیچه ای آنها افزایش و حجم پیدا می کند و میزان این تراکم عضلانی دو برابر خانم ها برآورد می شود.

علاوه بر این تغییرات جسمی شیوه زندگی آنها نیز کاملا دگرگون می شود و گرایش و عادات غذایی جدیدی شکل می گیرد، در حالیکه در این ایام و غیرقابل برگشت نیاز آنها برای تامین رشد و شکل گیری نهایی در چهارچوب ظرفیت های ژنتیکی به انرژی، پروتئین و ریزمغذی های 50 گانه به شدت افزوده می گردد ولی متاسفانه به علت تغییرات عمده ای که در کردار و رفتار نوجوانان به علت گرایش به استقلال رای و تصمیم گیری در تمام رخدادهای و زندگیشان از جمله شیوه زندگی و میزان خواب و خورد خوراک آنها ایجاد می شود در اغلب موارد منجر به تحولاتی می گردد که آنها را در این ایام حساس به شب بیداری و روزخوابی، تغذیه غلط، بدخوری و کم خوری، افراط و تفریط سوق می دهد که موجبات عدم پاسخگویی به نیازهای افزوده شده شان و یا گرایش به بیش خوری را فراهم می نماید و به سوءتغذیه شدید دچار می گردند و این آخرین فرصت جهش رشد قدی و شکل گیری اسکلت و اندام های خود را کند یا به طور کلی متوقف می سازند چرا که بعد از بسته شدن صفحات رشد دیگر هیچ اقدامی برای افزایش قد موثر نخواهد بود.

مواد مغذی موثر بر افزایش ترشح هورمون رشد در کودکان و نوجوانان

1- تامین پروتئین و اسید آمینه های ضروری مورد نیاز کودکان و نوجوانان از طریق برگزیدن و استفاده از منابع پروتئینی حیوانی و گیاهی و تلفیق مناسب آنها با یکدیگر به منظور افزایش ارزش بیولوژیکی آنها مثل تخم مرغ با سیب زمینی، شیر با غلات و حبوبات، دانه ها و مغزهای مختلف با یکدیگر و با سایر منابع غذایی. بدین ترتیب نه تنها نیاز کودکان جهت رشد و بالندگی و مقاومت در قبال اغلب بیماری ها افزون تر می گردد، بلکه اسیدهای آمینه ضروری و کلیدی مورد نیاز آنها نیز به طور کامل پوشش داده می شود.

2- به علت اثر مهاری که افزایش میزان سطح انسولین خون بر عملکرد هورمون رشد دارد تا آنجایی که امکان دارد از میزان مصرف قند و شکر و فرآورده های حاوی قند و شکر بکاهید تا بطور مداوم به تحریک غده پانکراس جهت افزایش ترشح انسولین منجر نگردد.

3- پرخوری و بدخوری نه تنها موجبات اضافه وزن و چاقی را فراهم می سازد، به علاوه با افزایش رها شدن اسیدهای چرب آزاد در مسیر گردن خون نه تنها با تقلیل اثر هورمون رشد قدی را نیز کند می کند، بلکه آسیب های جدی به سیستم گردش خون و عملکرد کبد و دستگاه گوارش و کلیه ها وارد می سازد. روند رشد پس با حذف یا کاهش مواد غذایی تفت داده شده در روغن و گوشت های فرا<ری شده به صورت سوسیس، کالباس، همبرگر، غذاهای حاضری با غذاهای غیرخانگی به حفظ سلامتی خود و فرزندان در حال رشد خود مبادرت فرمایید.

4- از شام دیرهنگام بپرهیزید چرا که مصرف خوراکی های پرچرب و سنگین و دیرهضم نه تنها به شب بیداری منجر می گردد بلکه به عنوان یک عامل بازدارنده و کاهش دهنده ترشح هورمون رشد تلقی می شود.

5- کودکان و نوجوانان احتیاج مبرمی به 50 ریزمغذی در حد متعادل و متناسب با وضعیت جنس و سن و حالت فیزیولوژیکی خود دارند و نبایستی تنها به سیری ظاهری آنها توجه نمود بلکه با تنوع بخشیدن به جیره غذایی آنها از طریق بهره گیری از نان و غلات و فرآورده های غلات، سبزیجات متنوع و رنگارنگ چه به صورت خام و چه به صورت پخته و انواع میوه های فصل، شیر و لبنیات، گوشت های قرمز و سفید از منابع پرندگان و آبزیان یا جایگزین های گوشت ها (تخم مرغ، حبوبات، غلات، دانه ها و مغزها) دست یابی آنها را به کلیه ریزمغذی ها باید فراهم نمود چرا که کمبود هر یک از آن ها سبب سوءتغذیه و کاهش مقاومت بدن و کندی و توقف رشد آنها می گردد.

6- کاهش زمان شب بیداری و حذف زودخوابی ها و اجرای منظم یک فعالیت سبک بدنی با انجام بازی های کودکانه در هوای آزاد از قبیل؛ توپ بازی، والیبال، بسکتبال، دوچرخه سواری، حرکات کششی و پرشی و... اثرات ملموسی در روند رشد و افزایش قد بچه ها دارد.

عوارض به کارگیری هورمون رشد بدون رایزنی با متخصصین آگاه و کارآمد و شناخته شده:

1- کودکانی که سوءتغذیه یا به صورت ارثی و خانوادگی مشکل کوتاهی قد داشتند در مقطع زمانی محدودی مقدار ناچیزی به قد آنها افزوده شده و حتی با وجود ادامه تزریق هورمون رشد برای چندین سال، افزایشی در قد آنها رخ نداده در حالی که با رفع کمبودهای گسترده آنها از بعد ریزمغذی های کلیدی و تامین انرژی و پروتئین مورد نیاز بدن می توانستند بدون رنج و زحمت و صرف هزینه گزاف به قد و بالای بیشتری دست یابند. مخصوصا اگر با تامین کمبود ریزمغذی ها به انجام فعالیت های بدنی و ورزش های کششی و تنظیم خواب شبانه تشویق می شدند.

2- معمولا بعد از بلوغ کامل و بسته شدن صفحات رشد استخوانی، ادامه تزریق هورمون رشد بجای افزایش قد می تواند به پهن تر شدن استخوان های بدن از جمله بزرگ و پهن شدن دست ها و جلو آمدن چانه و پهن تر شدن استخوان پل بینی منجر گردد. هستند مراجعه کنندگانی که بعد از بلوغ کامل نیز کماکان به آنها هورمون رشد تزریق گردیده است.

3- تزریق هورمون رشد طولانی مدت در قبال افرادی که در بستگان نزدیک و شاخه های دودمان پدری و مادری آنها افرادی مبتلا به سرطان گردیده اند به هیچ وجه توصیه نمی گردد.

توصیه های کاربردی

1- با مشاهده تفاوت رشد قدی بین فرزندان با سایر کودکان مخصوصا هم کلاسی های آنها سریعا و بدون عاقبت اندیشی اقدامات تهاجمی و هزینه های گزاف را بر بودجه خانواده تحمیل نفرمایید و جگرگوشه خود را به رنج و عذاب عوارض غیرقابل پیش بینی سوق ندهید.

2- در آغاز با تنوع دادن در خورد و خوراک و نظم و انضباطی در خواب شبانه و عدم حذف صبحانه و عادت دادن فرزندتان به صرف میان وعده های نیم روز و عصرانه از دانه ها، مغزها، میوه و سبزیجات از بروز گرسنگی های سلولی و کاهش ترشح هورمون رشد جلوگیری نمایید.

3- با انجام آزمایشات ادواری در پارامترهای مایعات بدن از کاستی های فرزندتان به موقع آگاهی پیدا کرده و با رفع آنها روند رشد طبیعی او را تضمین نمایید.

4- از عادت دادن کودک به مصرف شیرینی، شکلات، بستنی، چیپس و پفک و سرگرم شدن آنها به تماشای کارتن و بازی کردن با وسایل الکترونیکی جدا خودداری نمایید.

5- از دادن غذاهای حاوی پروتئین و کربوهیدرات های مرکب قبل از فعالیت های بدنی و پس از آن به افزایش ترشح هورمون رشد منجر می گردد، استفاده نمایید چون هورمون رشد 2 ساعت بعد از خواب عمیق ترشح می شود، شام پرچرب و سنگین به کودک داده نشود.