افزایش ثابت میزان چاقی در کودکان زنگ خطری برای همه خصوصا والدین تلقی می‌‌شود. به‌نظر می‌ر‌سد آن دسته از افرادی که شدید‌ترین و قوی‌‌ترین اقدامات را به‌طور پیوسته در این زمینه انجام می‌‌دهند این رشد همه‌گیر را انکار می‌‌کنند. زمانی که عوامل خارجی، مسئله‌ افزایش سلامت کودک را به معضلی بسیار دشوار تبدیل می‌‌کند، شناسایی جنبه‌های محیطی و غذایی مرتبط با چاقی کودک اهمیت فراوانی می‌‌یابد.

ادعای رایجی که در این زمینه وجود دارد این جمله است؛ او فقط استخوان‌های درشتی دارد و همین جمله می‌‌تواند وزن نامتعادل کودک را تا حد زیادی توجیه کند. چاقی در دوران کودکی با تاثیرات ناخوشایند و نامطلوب مختلف سلامت همراه است، مانند کاهش ظرفیت ریه و حبابک‌های ریه، کم شدن عملکرد متابولیسم که به اختلالات رشد و تکامل کودک منتهی می‌شود، کاهش فعالیت‌های فیزیکی که می‌‌تواند منجر به کاهش حجم استخوانی و مشکلات مفاصل شود، دیابت نوع دو، فشارخون بالا و سرطان.

این مشکلات شایع برای سلامت تنها روی کودکان تاثیر نمی‌گذارد، بلکه می‌‌تواند عموم مردم را دچار مشکل کند. آمار نشان می‌‌دهد افزایش سریع چاقی در کودکان می‌‌تواند طول عمر را در آمریکا و در آینده دو تا پنچ برابر کاهش دهد. این مسئله باعث می‌‌شود نسل کودکان ما اولین نسلی باشند که نسبت به والدین خود  با بیماری بیشتری دست و پنجه نرم می‌کنند. در این میان سه عامل مهمی که روی رشد اولیه‌ کودکان تاثیر می‌‌گذارند عبارتند از: شیر مادر، فعالیت‌ها و فضای خانگی و تغذیه‌ کودک نوپا. در اینجا به توضیحاتی درباره‌ این عوامل می‌پردازیم.

شرط اول؛ تغذیه با شیر مادر

پرستاری از کودک یکی از موثرترین روش‌هایی است که مادر می‌‌تواند از آن طریق به کودک غذا بدهد و در‌واقع کامل‌ترین غذای کودک محسوب می‌‌شود، بنابراین چرا تنها ۳۵درصد از کودک‌‌ها تنها در 6ماهه‌ اول تولد، شیر مادر خورده و تنها حدود ۱۶درصد آنها در تمام سال شیر می‌‌خورند؟ برخی‌ معتقدند که این میزان کم به‌خاطر این عوامل است: خیل عظیم مادرانی که کار می‌‌کنند، مراقبت رو به افزایش و شیردهی در فضای عمومی، کمبود منبع تامین شیر کافی یا آموزش ضعیف در زمینه‌ شیر دادن مادران. بارزترین دلایل آن هرچه که باشد، برای سلامت نسل‌‌های آینده بسیار ضروری است تا میزان کودکانی که شیر مادر خورده‌‌اند در آن افزایش یابد.

شیر مادر دارای میزان مناسب و کافی از چربی، قند، آب و پروتئین است که کودکان برای رشد و تکامل مناسب به آن نیازمندند. تحقیقات اخیر نشان داده که پادتن‌‌هایی در شیر مادر وجود دارد که به کودکان کمک می‌‌کند تا در برابر باکتری‌ها و ویروس‌ها در امان باشند و درنتیجه احتمال بروز و پیشرفت عفونت‌‌های گوش، اسهال و بیماری‌های تنفسی در این کودکان بسیار کمتر است. از طرفی در این تحقیق آمده نوزادانی که شیر مادر می‌‌خورند میزان افزایش وزن بیش از حد آنها بسیار کم است.

سایر تحقیقات گویای آن است که مصرف شیر مادر برای زمانی بیش از 6ماه باعث می‌شود که کودکان در سنین بالاتر کمتر به مشکلات اضافه‌وزن مبتلا شوند. تحقیقات گوناگون نشان می‌‌دهد که کاهش خطرات مربوط به اضافه‌وزن و چاقی در کودکان به عواملی همچون وضعیت اقتصادی، اجتماعی، وزن زمان تولد، جنسیت و زمان مصرف شیر مادر ارتباط دارد.

بی‌تحرکی کودکان

محیطی که کودک در آن بزرگ می‌شود تاثیر زیادی بر سلامت کودک و وزن او در سنین بالاتر دارد. فضای خانوادگی عاملی مهم برای رشد و تکامل کودک در سنین پایین، الگوهای مصرف غذا و عادات غذایی او محسوب می‌شود. این عوامل همراه با رفتارهای غذایی والدین می‌تواند به‌طور مستقیم بر وزن کودکان تاثیر بگذارد. با این حال، قوی‌‌ترین عامل در زمینه‌ پیش‌بینی اضافه‌وزن و چاقی در کودکان، وزن مادر است. کودکانی که مادران‌شان اضافه‌وزن دارند احتمال آنکه اضافه‌وزن پیدا کنند حدود سه‌برابر بیشتر است؛ کودکانی هم که مادران چاق دارند، این میزان در آنها چهاربرابر گزارش شده است.

با درنظر داشتن عوامل متعدد محیطی که بر وزن کودک تاثیر می‌‌گذارد، باید این نکته را درنظر داشت که والدین به‌طور فعالانه از طریق فعالیت‌‌های خود، نمونه‌های مثبتی دراختیار کودکان قرار می‌‌دهند. اگر والدین رفتارهای درست و سالم غذایی داشته باشند، این مسئله باعث می‌‌شود کودکان هم عادات غذایی خوبی پیدا کنند، رفتارهایی مانند خوردن روزانه‌ صبحانه، خوردن میزان کمی غذا در زمان‌‌های مختلف روز و مصرف نکردن غذاهایی که حاوی چربی اضافی یا قندهای معمولی هستند.

عواملی که به غذا ارتباط پیدا نمی‌کنند و بیشتر به فعالیت فیزیکی و رفتار مربوط است هم می‌تواند به‌طور مستقیم با اضافه‌وزن و خطر چاقی مرتبط باشد. کودکانی که از بازی‌های الکتریکی و تلویزیون به‌عنوان اولین شکل سرگرمی استفاده می‌‌کنند خطر چاقی در آنها بسیار بیشتر است. همچنین آمار نشان داده کودکانی که در خانواده‌‌‌شان افراد چاق یا دارای اضافه‌وزن وجود دارد، بیشتر کارهای‌شان فاقد فعالیت خاص و توام با نشستن‌‌های طولانی است.

نوشیدنی‌‌های شیرین‌شده مانند عصاره‌ شکر، نوشیدنی‌‌های بسته‌بندی در قوطی یا جعبه و سوداها هم قند و کالری بالایی داشته و مواد مغذی کمی دارند. محققان دریافته‌‌اند بین کودکانی که در دوران پیش‌دبستانی دچار اضافه‌وزن بوده و نیز مصرف چنین نوشیدنی‌هایی ارتباط ‌هایی دیده شده و به این نتیجه رسیده‌اند نوشابه‌‌هایی که مواد قندی به آنها اضافه می‌شود و نیز انواع عصاره‌‌ها، باعث کاهش کیفیت رژیم غذایی نوجوانان می‌‌شود. به‌طور متوسط، مصرف شکر اضافی در کودکانی که در آمریکا در سنین پیش‌دبستانی هستند، ۱۴تا ۱۷قاشق چای‌خوری در روز است که بیشتر آن از نوشیدنی‌های حاوی چاشنی میوه‌‌ها، دسرهای دارای چربی بالا و نوشیدنی‌‌های بدون الکل از نوع کولاست.

یکی از موثرترین روش‌‌های پیشگیری از این مشکلات، دادن اطلاعات درباره‌ عوامل بیرونی خطرات چاقی در خانه‌ها، رسانه‌ها و سیستم آموزشی مدارس است. تلاش‌‌های گروهی توسط والدین، قانونگذاران، معلمان، صنعتگران، متخصصان تغذیه  هم می‌تواند باعث آموزش خود و دیگران درباره‌ اهمیت تثبیت عادات غذایی سالم برای کودکان در دوران کودکی‌شان باشد. نکته‌‌ بارز این مسئله این است که ارتقای توسعه و رشد و مصرف شیر مادر، شیوه‌‌ زندگی و برنامه‌‌های آموزشی غذایی می‌‌تواند به‌طور مو‌ثری با افزایش سریع میزان چاقی در کودکان مبارزه کند.

برای پیشگیری چه باید بکنیم؟

در کل،کودکان امروزی غذای زیادی می‌خورند و تغذیه‌ مناسبی ندارند. رشد فیزیکی طبیعی و موردانتظار یک کودک مستلزم مواد مغذی کافی است ازجمله مواد معدنی کم ‌نیاز، ویتامین‌‌ها و بعضی مواد حیاتی برای گیاهان و جانوران. با این حال بسیاری از کودکان هنوز به قدر کافی کلسیم، پتاسیم، فیبر، منیزیم و ویتامین‌A‌،‌ C و E برای بدن خود تامین نمی ‌کنند. از طرفی تغییر الگوی شیر مادر به خوردن غذاهای مختصر و کم‌حجم هم باعث ازبین رفتن الگوهای غذایی کودک در آینده خواهد شد. دوران کودکی دورانی بسیار مهم برای پی‌‌ریزی اساس سلامت است. درواقع این سن، دوران رشد و تکامل اصلی بافت‌‌ها و اندام‌‌ها و نیز رشد فیزیولوژیکی و فکری محسوب می‌‌شود.

عوارض چاقی در کودکان

خطر بروز مشکلات سلامت در کودکان چاق به اندازه افراد بزرگسال است. برخی عوامل این مشکل عبارتند از:

 بیماری‌‌های قلبی-عروقی

- مقاومت انسولین (که در اغلب موارد به‌عنوان نخستین نشانه بروز دیابت محسوب می‌‌شود)

- اختلالات استخوانی عضلانی (خصوصا ورم مفاصل و استخوان‌ها)

- برخی سرطان‌‌ها (سرطان مخاط رحم، سینه و روده)

- ناتوانی و ازکار افتادگی

عوامل تشدیدکننده‌ چاقی در کودکان

هر از محیطی که کودک در آن رشد یافته، متولد شده یا پرورش می‌یابد، می‌تواند بر خطر اضافه‌وزن یا چاقی او تاثیر بگذارد. در دوران بارداری، دیابت بارداری هم می‌‌تواند باعث افزایش وزن نوزاد و خطر چاقی در سنین بالاتر در او شود. غذا دادن به کودکان با غذاهای سرشار از انرژی، چربی بالا، قند و نمک بالا یکی از عوامل اصلی چاقی در دوران کودکی محسوب می‌‌شود. کمبود اطلاعات درباره‌ روش‌های سالم و مواد مغذی و عدم دسترسی کافی و توانایی خرید غذاهای سالم هم می‌‌تواند مسبب این مشکلات باشد.

وضعیت بازاریابی تهاجمی غذاهایی با تراکم انرژی بالا و نوشیدنی‌‌ها برای کودکان و خانواده‌‌ها هم باعث تسریع این روند می‌‌شود. در برخی جوامع، قوانین و آداب فرهنگی (مثل این مسئله که کودکی چاق، کودکی سالم است) هم می‌‌تواند خانواده‌‌ها را تشویق کند تا غذای بیشتری به کودکان خود بدهند.

از طرفی بالا رفتن وضعیت شهری شدن و دیجیتالی شدن هم فرصت‌ کمتری برای فعالیت‌های فیزیکی باقی می‌‌گذارد. داشتن اضافه‌وزن یا چاقی می‌تواند باعث کاهش فرصت‌های یک کودک برای شرکت در فعالیت‌های ورزشی یا فیزیکی گروهی شود. این مسئله باعث می‌‌شود فعالیت‌های فیزیکی کمی داشته و احتمال اضافه‌وزن در آنها افزایش یابد.

پیشگیری

اضافه‌وزن و چاقی تا حد زیادی قابل پیشگیری هستند. دستورالعمل‌‌های پوششی، محیط‌ها، مدرسه و جوامع در شکل‌دهی انتخاب‌های والدین و کودکان نقش مهمی داشته و باعث می‌‌شود گزینه‌‌های سالمی مانند غذاها و فعالیت‌های منظم ورزشی به ساده‌ترین گزینه‌ها تبدیل شود و در‌نتیجه بتوان از بروز چاقی پیشگیری کرد.

نکاتی که باید آویزه گوش کنید:

- آغاز شیر دادن مادر به کودک از نخستین ساعات تولد

- مصرف شیر مادر به‌طور ویژه در 6ماهه اول تولد

- مصرف غذاهای تکمیلی و غذاهایی با مواد مغذی کافی در سنین 6ماهگی همراه با شیر مادر و ادامه‌ آن تا دو سالگی و بیشتر

غذاهای تکمیلی باید سرشار از مواد مغذی بوده و به میزان کافی به کودک داده شود. در 6ماهگی، مراقب یا پرستار کودک باید سعی کند مقدار کمی غذا به او بدهد و رفته‌رفته با بالا رفتن سن کودک، این میزان را افزایش دهد. کودکان نونهال می‌توانند انواع غذاها مانند گوشت، ماهی یا تخم‌مرغ هم تا حد امکان مصرف کنند. غذای کودک معمولا از همان غذای خانواده به‌دست آمده و تهیه می‌شود. حواس‌تان باشد که به کودک غذاهای تکمیلی ندهید که میزان چربی، قند و نمک بالایی دارند.

دور این غذاها خط بکشید

مصرف انرژی را از چربی‌‌ها و قندها کاهش دهند.

- مصرف میوه‌‌ها و سبزیجات و نیز حبوبات، غلات کامل و آجیل را افزایش دهند.

- در فعالیت‌‌های منظم ورزشی (۶۰‌دقیقه در روز) شرکت کنند.

در این میان صنعت غذایی هم می‌‌تواند نقشی مهم و کلیدی در کاهش چاقی کودکان ایفا کند، از طریق:

- کاهش میزان چربی و قند از غذاهای تکمیلی و سایر غذاهای فرآوری شده.

- اطمینان از این مسئله که گزینه‌های سالم و مغذی برای تمام مصرف ‌کنندگان در دسترس و قابل تهیه است.