گلوکوم یا آب سیاه چشم بیماری‌ای است که سبب تخریب عصب بینایی می‌شود. این بیماری در آغاز هیچ علامتی ندارد، ولی می‌تواند در طول زمان به کاهش بینایی و در نهایت، به نابینایی منجر شود.
در بیماری گلوکوم چه اتفاقی در چشم رخ می دهد؟
گلوکوم یک بیماری نیست و انواع متفاوتی دارد. در این بیماری، عصب بینایی بر اثر افزایش فشار داخل چشم تحلیل می‌رود که البته گاهی ممکن است این اتفاق بدون افزایش فشار داخل چشم هم رخ بدهد.
به چه دلایلی فشار داخل چشم افزایش پیدا می کند؟
یک مایع به نام زلالیه به طور دایم در داخل چشم از زواید جسم مژگانی در حال ترشح است که وظیفه تغذیه بافت‌های مجاور را بر عهده دارد. این مایع بعد از ترشح، از قسمت دیگری از چشم خارج می‌شود. در بیشتر انواع گلوکوم، سدی در راه خروج مایع زلالیه ایجاد می‌شود که باعث می‌شود این مایع خارج نشده و در نتیجه فشار داخل چشم افزایش یابد. گلوکوم دو نوع زاویه باز و بسته دارد. این سد در نوع شایع بیماری که همان گلوکوم زاویه باز است در ساختمان خروجی مایع زلالیه قرار دارد که معمولا به‌طور ارثی ایجاد می‌شود.
انواع گلوکوم به شرح زیر هستند:
گلوکوم زاویه باز:شایع ترین نوع گلوکوم است. متاسفانه این بیماری تا به مراحل بسیار پیشرفته نرسد، هیچ گونه نشانه ای ندارد و هر فرد به ظاهر سالمی ممکن است به آن مبتلا باشد. علت این موضوع این است که در گلوکوم ابتدا قسمت محیطی میدان بینایی آسیب می بیند و با توجه به این که قسمت مرکزی میدان بینایی آخرین محلی است که از بین می رود فرد تا انتهای سیر بیماری، متوجه اختلال در بینایی خود نمی شود. در موارد بسیار پیشرفته دید مرکزی نیز از بین می رود و کوری ایجاد می گردد.
گلوکوم زاویه بسته : این نوع گلوکوم با درد چشم، قرمزی چشم ، تاری دید ، روئیت هاله در اطراف نورها، سردرد و تهوع نمایان می شود. این علائم در فردی که قبلا هیچ گونه بیماری نداشته، به طور ناگهانی ظاهر می شود.
گلوکوم مادرزادی : گلوکوم مادرزادی در نوزادان و شیرخواران با علائم اشک ریزش ، بستن چشم ها در تماس با نور یا ترس از نور و جمع کردن پلک ها مشخص می شود. گاهی قرنیه چشم بزرگ و کدر می شود.
فرد مبتلا چه طور می بیند؟
در گلوکوم زاویه باز ابتدا علامت خاصی وجود ندارد و دید طبیعی است. اما اگر بیمار به موقع مراجعه نکند و درمان نشود، ممکن است به مرور دیدش محیط نداشته باشد. درست مانند این است که از درون یک لوله به اطراف نگاه می‌کند.
چه عواملی زمینه ساز آن است؟
در انواع اصلی بیماری معمولا زمینه‌های ارثی دخالت دارند؛ یعنی اگر فردی در خانواده و بستگان نزدیک‌اش بیمار مبتلا به نوع شایع گلوکوم داشته باشد، حتما باید از نظر این مشکل بررسی شود. عامل دیگر، نژاد است. در بعضی از نژادها مانند نژاد سیاه، گلوکوم بیشتر دیده می‌شود. در بعضی از قسمت‌های دنیا هم گلوکوم‌های زاویه بسته بیشتر دیده می‌شود مانند شرق دور، و به خصوص چین که در آنجا شایع‌تر هستند.
عامل دیگر افزایش سن است که میزان ابتلا را بیشتر می‌کند. دوربینی، نزدیک‌بینی یا عوامل خاص چشمی مانند کمی ضخامت قرنیه و یک‌سری فاکتورهای دیگر مانند استفاده طولانی مدت از استروییدها (کورتون) به اشکال گوناگون تزریقی، خوراکی و حتی نوع جلدی، خطر بروز آب سیاه یا گلوکوم را افزایش می‌دهند. همچنین التهاب داخل چشمی، ضربه و خون‌ریزی داخل چشم، در بروز گلوکوم موثرند.
افراد مبتلا به دیابت و فشار خون چه‌طور؟ آیا این ها نسبت به بقیه افراد بیشتر در معرض خطرند؟
دیابت و فشار خون بالا جزو عوامل مساعدکننده اصلی محسوب نمی‌شوند، ولی به طور کلی بیماران دیابتی بیشتر از بقیه به گلوکوم مبتلا می‌شوند.
سن و جنس تا چه حدی در ابتلا به این مشکل دخیل‌اند؟
البته هیچ سنی از ابتلا به گلوکوم مصون نیست. حتی این بیماری ممکن است در نوزادان هم یافت شود، ولی شیوع آن خیلی کم است. به طور کلی، هر چه سن بالاتر برود، میزان شیوع بیماری گلوکوم بیشتر می‌شود. جنس هم تاثیر چندانی در ابتلا به گلوکوم ندارد. فقط در انواع خاصی از بیماری ممکن است تاثیر جنس اهمیت داشته باشد.
ظاهر چشم فرقی می کند؟
علایم انواع گلوکوم متفاوت است، ولی در نوع شایع بیماری که گلوکوم زاویه باز و شایع‌ترین نوع گلوکوم است متاسفانه تا مراحل آخر، هیچ علامتی وجود ندارد، بنابراین باید قبل از این که گلوکوم، دید بیمار را از بین ببرد، تشخیص داده شود و این امر تنها با مراجعات مکرر و منظم به چشم‌پزشک امکان‌پذیر خواهد بود.
چنانچه بیماری به موقع تشخیص داده شده و درمان شود، بهبودی حاصل خواهد شد، ولی در مراحل پیشرفته، امکان برگشت دید حتی با درمان هم وجود نخواهد داشت و قطعا به نابینایی منجر می‌شود.
گلوکوم مادرزادی چه طور؟ این گلوکوم به چه صورت ایجاد می شود؟
گلوکوم مادرزادی بسیار نادر است و میزان شیوع آن در کشور ما و خاورمیانه تقریبا یک در 6 تا 7 هزار تولد است. بنابراین صحبت کردن در مورد آن ممکن است سبب هراس خانواده‌ها شود، ولی به‌طور کلی گلوکوم مادرزادی دارای علایمی مانند بزرگی قرنیه نوزاد، اشک ریزش و ترس از نور است که معمولا در سه سال اول زندگی تظاهر می‌کنند.
آیا راهی برای پیشگیری وجود دارد؟
بعضی از انواع گلوکوم زاویه بسته معمولا با استفاده از اشعه لیزر قابل پیشگیری است، اما متاسفانه انواع دیگر گلوکوم‌ها راه پیشگیری ندارند. البته گلوکوم زاویه بسته در ایران هم زیاد است و اگر بیماران به موقع مراجعه کنند، نجات پیدا می‌کنند.
برای درمان چه کارهایی برای افراد مبتلا انجام می شود؟
تنها درمانی که می‌توانیم روی آن حساب کنیم، پایین آوردن فشار داخل چشم است و روش‌های درمانی دیگر هنوز قابل تعمیم نیست. فشار داخل چشم را می‌توانیم با دارو پایین بیاوریم و چنانچه با دارو پایین نیامد، از اشعه لیزر استفاده می‌کنیم و باز اگر به فشار مطلوب نرسیدیم، به عمل جراحی دست می‌زنیم.
آیا پس از همه این درمان‌ها دید چشم به حالت طبیعی برمی گردد؟
خیر! چون عصب بینایی تخریب شده و قابل برگشت نیست، در نتیجه بینایی به حالت اول برنمی‌گردد. به همین دلیل اصرار به تشخیص سریع بیماری داریم تا زودتر نیز درمان شود.
حرف آخر؟
توصیه‌ام به همه افراد، به خصوص در سنین بالا، این است که معاینات دوره‌ای چشم‌پزشکی داشته باشند. افرادی هم که عوامل مساعدکننده بیماری را دارند، بهتر است از چهل سالگی به بعد هر سال به چشم‌پزشک مراجعه کنند.
