بعضی‌ها با پزشكان و روش‌های جدید درمانی میانه‌ای ندارند. آنها حتی اگر قلب‌درد امان‌شان را ببرد، ترجیح می‌دهند با یك استكان عرق نعناع حال خود را خوب كنند و به جای عمل كردن به نسخه پزشكان، برای همه دردهای‌شان سراغ دارویی كه به آن اعتماد دارند بروند؛ دارویی كه ممكن است هیچ تاثیر حقیقی روی كنترل شدن بیماری‌شان نداشته باشد.
محققان می‌گویند دارونما یا پلاسبو (Placebo) همان چیزی است كه این افراد با اعتماد كردن به آن برای كم كردن مشكلات‌شان تلاش می‌كنند. پژوهشگرانی كه تاثیر دارونماها را بررسی می‌كنند، معتقدند در بسیاری موارد تلقین روانی می‌تواند نشانه‌های بیماری را از بین ببرد و اگر فرد از اینكه دارو بی‌تاثیر است، خبر نداشته باشد، به‌خاطر اعتمادی كه به دارو دارد و تلقینی كه به خود می‌كند، حالش روز به روز بهتر می‌شود.
مغزتان درمان‌تان می‌كند
تاثیر دارونماها بارها در بررسی‌ها ثابت شده است و محققان در پژوهش‌هایی كه روی مبتلایان بیماری‌های مختلف انجام شده، ثابت كرده‌اند كه گاهی مصرف دارونمایی كه تاثیر حقیقی روی درمان بیماری ندارد، می‌تواند به اندازه داروهای حقیقی در برطرف شدن علائم بیماری موثر باشد و كسانی كه از بی‌اثر بودن داروی مورد نظر خبر ندارد، بعد از مصرفش می‌گویند حال‌شان بهتر از قبل شده است.
البته پژوهشگران دانشكده پزشكی هاروارد می‌گویند تنها كسانی كه از دارونما بودن دارویی كه مصرف می‌كنند، بی‌خبرند، از معجزه پلاسبوها بهره نمی‌برند. با توجه به یافته‌های آنها درد افراد پس از مصرف دارونما كم می‌شود و از آنجا كه با مصرف داروهایی كه خود بیمار از بی‌اثر بودنش خبر ندارد تركیبات معینی به نام افیون‌های درون‌زا در مغز مصرف‌كنندگان آزاد می‌شود. حتی هنگامی که بیمار می‌داند دارونما مصرف می‌كند، واكنش مثبتی به این درمان نشان می‌دهد. دیلی میل هم از نتایج پژوهش تازه‌ای خبرداده كه ثابت كرده است حتی وقتی بیمار می‌داند داروی تقلبی مصرف كرده، دارونما روی او تاثیر می‌گذارد و حالش را بهتر می‌كند.
«در دنیای روانشناسی پذیرفته‌ایم كه وضعیت روانی فرد می‌تواند احتمال مبتلا شدنش به بیماری‌های خاصی را بیشتر یا كمتر كند و می‌دانیم كه پس از ابتلا به بیماری هم حالات روانی افراد بر بهبود آنها یا تشدید بیماری تاثیر زیادی می‌گذارند». هرایر دانلیان با اشاره به این واقعیت می‌گوید: «با این وجود نباید فراموش كنیم كه دارونماها گرچه در برخی افراد به‌خاطر تلقین‌پذیری‌شان درد را تسكین می‌دهند، اما قطعا از پس درمان بیماری و برطرف كردن علت آن برنمی‌آیند و این وضعیت روانشناختی فرد و باور او به درمان است كه می‌تواند روی بیماری‌اش تاثیر بگذارد.»
خوددرمانی می‌کنید؟
گرچه استفاده از دارونماها هنوز به آزمایشگاه‌ها محدود مانده است و اخلاق حرفه‌ای به متخصصان اجازه وارد كردن‌شان به درمان‌های پزشكی را نمی‌دهد اما محققان در پژوهش‌های مختلفی موثر بودن دارونماها را ثابت كرده‌اند. دكتر فاطمه رنجبر، روانپزشك می‌گوید: «نمی‌توانیم بهبودی آنها را تنها حاصل تاثیر دارونماها بدانیم. گرچه «تلقین» می‌تواند بیمار را در مسیر بهبودی همراهی كند اما اتفاق‌هایی كه در زندگی فرد می‌افتد را هم نباید در این زمینه نادیده بگیریم. از آنجایی كه معتقدیم وضعیت روانی و هیجانی فرد می‌تواند او را به بیماری‌های مختلفی مبتلا یا بیماری‌هایش را تشدید كند، باید بگوییم احتمالا اتفاق‌هایی كه همزمان با درمان بیماری برای فرد افتاده و خوشایند‌تر شدن وضعیت زندگی‌اش هم ناخودآگاه می‌تواند به كاهش علائم بیماری‌اش منجر شود.»
قرص‌ها معجزه می‌كنند؟
توی جیب اغلب مادر بزرگ‌ها، قرص‌های رنگارنگی بود كه به تجویز خودشان برای دردهای گاه و بیگاه سراغ‌شان می‌رفتند. شاید برای شما، مصرف این قرص‌ها بی‌فایده به نظر برسد اما به نوشته لایو ساینس پژوهشگران هم می‌گویند برای این افراد، خوردن همین داروهای بی‌فایده از نخوردن‌شان بهتر است. یك بررسی در سال 2006 به‌وسیله پژوهشگران در دانشگاه آلبرتا نشان داد افرادی كه به‌طور مرتب قرص می‌خورند، حتی اگر این قرص‌ها بی‌اثر باشند، نسبت به افرادی كه دارو نمی‌خورند كمتر در معرض خطر مرگ قرار دارند.
درحالی كه دكتر رنجبر تاكید می‌كند كه تاثیر دارونماها اثبات نشده و قاطعانه آن را رد می‌كند، هرایر دانلیان معتقد است: «نمی‌توانیم این واقعیت را انكار كنیم كه گاهی نگاه فرد به درمان از خود درمان موثرتر است. اعتقاد و ایمانی كه فرد به پزشكش دارد می‌تواند تاثیر نسخه او را بیشتر كند و باوری كه فرد به تاثیر یك داروی خاص دارد، باعث می‌شود آن دارو بیشتر از داروهای موثرتر از پس كنترل نشانه‌های بیماری‌اش بربیاید. حالا كه پذیرفته‌ایم داروها بر فرآیند‌های شیمیایی كه درون بدن اتفاق می‌افتند، تاثیر می‌گذارند، باید بگوییم كه ایمان فرد به دارویی كه مصرف می‌كند حتی می‌تواند میزان جذبش را افزایش دهد.»
همه دردهایتان با ایبوپروفن آرام می‌شود؟
دكتر فاطمه رنجبر، روانپزشك می‌گوید:«همیشه به‌خاطر تلقین نیست كه بعضی افراد به داروهایی كه تاثیر خفیف‌تر از داروی اصلی دارند واكنش بهتری نشان می‌دهند. گاهی افراد با یك داروی بسیار قوی آرام نمی‌شوند اما مسكن‌های خفیف‌تری دردشان را كمتر می‌كند. بیماری بود كه دردش را مورفین ساكت نمی‌كرد اما می‌گفت با مصرف ایبوپروفن آرام‌تر می‌شود. در این مورد باید به عوارض جانبی برخی داروها اشاره كنیم. شاید در این مورد مورفین در تسكین درد موفق اما عوارض جانبی و حالات ناخوشایند دیگری را در فرد ایجاد می‌كند كه باعث می‌شود تصور كند مصرفش موثر نیست و دارویی كه عوارض جانبی كمتری را ایجاد می‌كند، رویش تاثیر بیشتری می‌گذارد.»
خودتان را گول نزنید
با وجود نتایج پژوهش‌هایی كه از موثر بودن دارونماها خبر می‌دهند، دكتر فاطمه رنجبر، روانپزشك قاطعانه تاثیر آنها را رد می‌كند و می‌گوید: «دارونماها هیچ تاثیر واقعی ندارند و اگر بخواهیم علمی صحبت كنیم، باید بگوییم كه دارونماها در هیچ بیماری نمی‌توانند تاثیر بگذارند. نه تنها دارونما یا پلاسبوها در درمان بیماری‌ها نمی‌توانند موفق باشند، بلكه درد را هم نمی‌توانند تسكین دهند و تجویزشان خلاف اصول علمی و حرفه‌ای است. این داروها تنها در مراكز تحقیقاتی قابل استفاده و آزمایش هستند و هیچ پزشكی نباید به‌خاطر تاثیر تلقینی‌شان، آنها را برای بیمارش تجویز كند.»
معذوریت‌های اخلاقی پزشكان، هنوز به دارونماها اجازه وارد شدن به نسخه بیماران را نداده است.
دكتر رنجبر می‌گوید: «تجویز دارونما توسط متخصصان اخلاقی نیست و معتقد است كه تنها در آزمایشگاه‌ها حق و امكان استفاده از آن وجود دارد.» دانلیان هم در این مورد با او هم نظر است و معتقد است: «استفاده از دارونماها هنوز محدود به مراكز پژوهشی است و با وجود برخی بررسی‌ها كه تاثیر آنها را ثابت كرده‌اند، هنوز متخصصان امكان و حق استفاده از آنها را ندارند.» با این توصیف‌ها شاید باید چند سال دیگر منتظر باشیم تا راه دارونماها، پس از انجام بررسی‌های جامع‌تر به نسخه پزشكان هم وارد شود و بتوانیم بدون آسیب دیدن از تاثیر منفی داروها، تنها حال‌مان را با خوردن‌شان بهتر كنیم.
درد وابسته‌ها زودتر آرام می‌شود
هرایر دانلیان، روانشناس به اندازه دكتر فاطمه رنجبر به تاثیر عجیب دارونماها بدبین نیست. او می‌گوید: پلاسبوها گاهی می‌توانند روی كاهش علائم بیماری تاثیر بگذارند و شخصیت فرد می‌تواند میزان تاثیرگذار بودن دارونماها را تعیین كند.
به خودتان بدبین هستید؟
آدم‌هایی كه شخصیت وابسته دارند به خودشان بدبین و به دنیای بیرون‌شان خوش‌بین هستند و بیشترین تاثیر را از دارونماها می‌گیرند. آنها نمی‌توانند خودشان تصمیم درست را بگیرند و ترجیح می‌دهند دیگران برای‌شان مسیر را روشن كنند. پس وقتی دیگران یك دارو را تایید می‌كنند، با خوردنش حال خوبی پیدا می‌كنند.
تلقین‌پذیرید؟
هرچه فرد تلقین‌پذیرتر باشد، از دارونماها تاثیر بیشتری می‌گیرد. شاید علم با تجزیه دارونماها نتواند تاثیرشان را توجیه كند اما روانشناسان می‌دانند ذهن فرد تا اندازه زیادی می‌تواند بدنش را هم كنترل كند و روی سلامتش تاثیر بگذارد. به همین دلیل وقتی فردی حتی به اشتباه دارویی را موثر می‌داند، با مصرفش حال بهتری پیدا می‌كند.
شخصیت وابسته دارید؟
گفتیم كه تلقین‌پذیرها از دارونماها تاثیر بیشتری می‌گیرند. این ویژگی در افرادی كه شخصیت وابسته دارند بیشتر از دیگران دیده می‌شود. این افراد نمی‌توانند خودشان تصمیم بگیرند و عمل كنند و از رفتارهای دیگران و تصمیم‌های‌شان تاثیر زیادی می‌گیرند. آنها همیشه دنباله‌رو هستند و نمی‌توانند خودشان راه را به دیگران نشان دهند.
استقلال ندارید؟
آنها نمی‌توانند به تنهایی از پس كارهای‌شان بربیایند و همیشه كسی باید در كنارشان باشد و حمایت‌شان كند تا از پس طی كردن پله‌های موفقیت بربیایند. كسانی كه این ویژگی‌های شخصیتی را دارند، با خوردن یك داروی بی‌اثر هم می‌توانند حال بهتری پیدا كنند.
