لوله‌های رحمی یکی از مهم‌ترین اعضای داخل لگن هستند و وظیفه گرفتن تخمک و انتقال آن به داخل رحم را دارند. عمل لقاح هم داخل این لوله‌ها انجام می‌گیرد، بنابراین سلامت لوله‌های رحم تاثیر زیادی در باروری زنان دارد و هر گونه اختلال در لوله‌های رحمی به هر دلیلی می‌تواند منجر به نازایی شود.

برای آشنایی بیشتر با عملکرد لوله‌های رحمی و چسبندگی و پیامد‌های بعدی آن با خانم دکتر شیرین نیرومنش، متخصص زنان و زایمان و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران به گفت وگو نشسته‌ایم.لطفا ابتدا کمی در مورد ساختار و وظیفه لوله‌های رحمی برایمان توضیح دهید.قبل از شروع بحث در مورد چسبندگی‌ یا انسداد در لوله‌های رحمی بهتر است بدانید که لوله‌های رحمی دو عدد است که به نام لوله‌های فالوپ هم خوانده می‌شوند. این لوله‌ها از زوایای طرفی قسمت فوقانی تنه رحم به طول 10 سانتی‌متر خارج می‌شوند و در انتها به شکل شیپوری در می‌آیند و روی تخمدان‌ها قرار می‌گیرند.

لوله رحمی چهار قسمت دارد: قسمت داخل جداری به طول یک سانتی‌متر که در ضخامت دیواره رحم است. تنگه یا ایسموس که محل اتصال لوله به رحم است. آمپول که گشادترین قسمت است و بیش از نصف لوله را تشکیل داده و لقاح در آن صورت می‌گیرد. اینفاندیبولوم یا ناحیه شیپوری که وظیفه گرفتن تخمک از تخمدان را دارد.

چه عواملی می‌توانند زمینه را برای چسبندگی فراهم کنند؟

عوامل زیادی می‌توانند باعث این چسبندگی‌ها شوند. یکی از عواملی که باعث چسبندگی و انسداد لوله‌های رحمی می‌شود، عفونت‌ است. عفونت‌ به واسطه میکروب‌های مختلف می‌تواندباعث التهاب لوله‌ها شود و افرادی که مبتلا به عفونت‌های مکرر و شدید لوله‌های رحمی می‌شوند و به موقع مراجعه به پزشک ندارند و تحت درمان قرار نمی‌گیرند، ممکن است دچار چسبندگی و به دنبال آن نازایی شوند.

یکی از دیگر از عواملی که می‌تواند سبب چسبندگی لوله‌ها شود، جراحی‌ها هستند. از شایع‌ترین جراحی‌ها می‌توان از آپاندیسیت نام برد. عمل جراحی آپاندیسیت به خصوص در کسانی که آپاندیسیت پاره می‌شود و تورم و عفونت شدید در لگن ایجاد می‌شود،ممکن است باعث ایجاد چسبندگی‌ شود. این چسبندگی ممکن است دو طرفه باشد یا یکطرفه، یعنی در همان سمتی که آپاندیسیت قرار گرفته است. در این صورت چسبندگی لوله‌ها می‌تواند به نازایی ختم شود.

برخی خانم‌ها هم دیر ازدواج می‌کنند و هم 7 یا 10 سال بعد از ازدواج تمایل به بارداری ندارند. این امر، خطر ایجاد آندومتریوز و عوارض آن که چسبندگی باشد را افزایش می‌دهدیکی دیگر از جراحی‌هایی که ممکن است باعث چسبندگی شود، جراحی کیست تخمدان، فیبروم رحمی و جراحی‌هایی است که داخل لگن انجام می‌شود.

در این موارد باید با انتخاب صحیح بیمار و اجرای تکنیک‌های مناسب جراحی و تجویز آنتی‌بیوتیک به میزان کافی از بروز عفونت و چسبندگی جلوگیری کرد.از علل دیگر بروز چسبندگی که امروزه یکی از بیماری‌های شایع در سراسر دنیا میان زنان است و در ایران هم میزان شیوع آن افزایش یافته، بیماری آندومتریوز است.

با بالا رفتن سن ازدواج و عدم تمایل به بارداری احتمال این بیماری افزایش می‌یابد. ابتلا به چنین بیماری‌ای می‌تواند از عوامل مهم چسبندگی و نازایی باشد.در آندومتریوز، بافت‌ مشابه‌ پوشش‌ داخلی‌ رحم‌ در نقاطی‌ غیرمعمول‌ در قسمت‌ پایینی‌ شکم‌ ظاهر می‌شود. این‌ بافت‌ ممکن‌ است‌ روی‌ سطح‌ تخمدان‌، پشت‌ رحم‌ و در حفره‌ لگنی‌، روی‌ دیواره‌ روده و ندرتا در نقاطی‌ دورتر به‌ وجود آید.

چسبندگی لوله های رحمی چه علایمی دارد؟

علایم ممکن‌ است‌ به‌ طور ناگهانی‌ ظاهر شوند یا طی‌ چند‌ سال‌ به‌ وجود آیند؛ درد لگنی‌ فزاینده‌ هنگام‌ عادت‌ ماهانه‌، خصوصا روزهای‌ آخر، گاهی‌ درد لگنی‌ ممکن‌ است‌ در هر زمانی‌ رخ‌ دهد، درد هنگام‌ مقاربت‌ جنسی‌، لکه‌بینی‌ قبل‌ از عادت‌ ماهانه‌، گاهی‌ وجود خون‌ در ادرار یا مدفوع‌، کمردرد و درد همراه‌ با انقباضات‌ روده‌ای‌ ونازایی‌.

آیا انجام سزارین هم می‌تواند سبب چسبندگی لوله‌های رحمی شود؟

سزارین هم به دلیل اینکه نوعی عمل جراحی است، می‌تواند چنین عارضه‌ای را داشته باشد. در برخی از خانم‌ها بعد از یک بار سزارین، چسبندگی‌های شکمی دیده می‌شود، اما چسبندگی‌های شکمی کمتر در محل لوله‌های رحمی است و بیشتر در قسمت مثانه دیده می‌شود.اما اگر روش سزارین به صورت اصولی و صحیح انجام شود، حتی در خانم‌هایی که چند بار هم سزارین شده اند این مشکل به وجود نمی‌آید.

آیا می‌توان مانع ایجاد چسبندگی شد و از بروز آن پیشگیری کرد؟

برای پیشگیری از ابتلا به این مشکل و مشکلات پس از آن، از جمله نازایی و عواقب آن که هزینه‌های گزافی هم دارد، توصیه می‌شود که خانم‌ها بلافاصله پس از مشاهده هر گونه علامت عفونت و ترشح به پزشک مراجعه کنند.بهتر است به طور مرتب حداقل یکی، دو بار در سال به پزشک زنان مراجعه کنند و چکاپ شوند و در صورتی که عفونت لگنی وجود دارد تحت درمان قرار گیرند.

اگر چسبندگی در اطراف لوله باشد، با عمل جراحی یا لاپاراسکوپی (لاپاروسکوپی) می‌توان آن را باز کرد. برخی خانم‌ها بعد از باز کردن چسبندگی‌ها باردار می‌شوندبه محض اینکه دچار ترشحات بدبو شدند و احساس سوزش و خارش داشتند، باید سریع به پزشک مراجعه کنند و به طور کامل تحت درمان قرار گیرند.همچنین به طور سالیانه برای آزمایش پاپ اسمیر مراجعه کنند.

در صورت ازدواج هم پیشگیری از بارداری به مدت طولانی توصیه نمی‌شود. برخی خانم‌ها هم دیر ازدواج می‌کنند و هم 7 یا 10 سال بعد از ازدواج تمایل به بارداری ندارند. این امر، خطر ایجاد آندومتریوز و عوارض آن که چسبندگی باشد را افزایش می‌دهد.نکته دیگر اینکه بعد از ازدواج، خانم‌ها بیشتر مستعد عفونت هستند. عفونت تناسلی و التهاب لوله بیشتر دیده می‌شود، بنابراین اگر شرایط اجازه ‌می‌دهد بهتر است یکی، دو سال بعد از ازدواج، بارداری اول را داشته باشند تا دچار عوارض نازایی نشوند.

زنان به دلیل ساختار بدنی خاصی که دارند،باید بیشتر مراقب سلامت خود باشند. ناراحتی‌های زنان از شایع‌ترین مشکلاتی است که می‌تواند جسم زن را آزرده کند بنابراین باید نسبت به علائم هرچند کوچک حساس بود و به موقع نسبت به رفع آنها اقدام کرد.رحم به‌عنوان یکی از اجزای مهم دستگاه تناسلی زنانه که تخمدان‌ها را دربر گرفته، نقش مهمی در باروری زنان ایفا می‌کندو کوچک‌ترین نقصانی در این اندام، احتمال ناباروری را برای آنها به‌بار می‌آورد. ایجاد هر گونه آسیب، زخم یا عفونتی در داخل دیواره رحم می‌تواند بهانه‌ای برای آغاز چسبندگی رحمی باشد.

به عبارتی، چسبندگی رحم به موقعیتی اطلاق می‌شود که در بافت دیواره پوششی رحم زخم‌هایی ایجاد می‌شود.علائم این حالت روی حفره رحمی تاثیر گذاشته و معاینات دقیق پزشکی لازم است تا هرچه سریع‌تر پزشکان بتوانند بیماری را تشخیص داده و اقدامات درمانی را آغاز کنند. از شایع‌ترین علائم چسبندگی رحمی می‌توان به ناباروری، نامنظمی سیکل ماهیانه مانند کاهش خونریزی‌ها یا قطع ناگهانی سیکل‌های قاعدگی، درد دوره‌ای در ناحیه لگن و سقط‌های مکرر جنین اشاره کرد.

عوارضی که ناخواسته پدید می‌آید

ناباروری شایع‌ترین پیامد چسبندگی رحم به شمار می‌رود و به عبارتی، 43 درصد از زنان مبتلا به چسبندگی‌های رحمی از ناباروری رنج می‌برند. بی‌نظمی‌های قاعدگی نیز بین زنانی که با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند، به وفور مشاهده می‌شود.در این میان آمارها نشان می‌دهد که نیمی از زنان مبتلا به چسبندگی رحم دچار ناباروری می‌شوند و شمار زیادی هم هرگز دچار بی‌نظمی‌های قاعدگی نمی‌شوند. شواهد حاکی از آن است که حدود 90درصد از موارد چسبندگی رحم از عوارض سقط جنین به‌شمار می‌رود ولی عفونت‌هایی مانند «سل دستگاه تناسلی» که در آمریکا شیوع بسیاری دارد، در بروز چسبندگی‌های رحمی نقش دارد.از شایع‌ترین عوارضی که چسبندگی رحم به دنبال دارد، می‌توان به ناباروری و کاهش قدرت باروری زنان اشاره کرد.

ولی پزشکان معتقدند که مبتلایان به انواع چسبندگی‌های خفیف تا متوسط رحم پس از درمان بین 70 تا 80 درصد قادر به بارداری هستند. در مقابل، مبتلایانی که دارای چسبندگی‌های شدید هستند تنها 20 تا 40 درصد پس از درمان شانس بارداری دارند.

عوامل پدیدآورنده چسبندگی رحم

عمل جراحی تخمدان یکی از عوامل شایع بروز چسبندگی‌های رحمی محسوب می‌شود. در واقع، در زنانی که از کیست‌های تخمدان رنج می‌برند و به دلیل بزرگ یا متعدد بودن آنها مجبور به عمل می‌شوند، شیوع چسبندگی رحم بسیار بالاست.«آندومتریوز» اختلال و بیماری‌ای است که طی آن، بافت‌هایی مشابه آندومتر در نقاط دیگری از بدن غیررحم تشکیل می‌شود. مبتلایان به این بیماری غالبا تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند تا بافت‌های اضافی برداشته شوند. این عارضه اغلب در نواحی لگن و شکم ایجاد می‌شود که با التهاب و چسبندگی‌های بالای رحمی همراه است.

بافت‌های غیرعادی معمولا از طریق عمل جراحی خارج می‌شوند. روش جراحی «میومکتومی»، برداشتن بافت داخلی رحم اطلاق می‌شود که طی آن، تشکیل بافت‌های چسبنده رحمی از عوارض این عمل جراحی به‌شمار می‌رود.در نوعی دیگری از اعمال جراحی رحم، پزشک چسبندگی‌های رحمی را برمی‌دارد. این اقدام، بهبود زخم‌ها و نقاط چسبنده را تسریع کرده ولی از سوی دیگر، عاملی برای تشکیل مجدد چسبندگی‌های رحمی محسوب می‌شود.

جراحی ترمیمی لوله‌های فالوپ داخل رحم، روش حساسی است که پزشک از طریق آن اقدام به برداشتن چسبندگی‌های موجود می‌کند. ولی متاسفانه همین عمل جراحی عاملی برای تشکیل چسبندگی‌های جدید به‌شمار می‌رود. از سوی دیگر، چسبندگی رحمی معمولا در زنانی که به بیماری‌های التهابی لگن و بیماری‌های واگیردار جنسی مبتلا هستند بسیار شایع است.

صدمات وارده: آسیب‌هایی که در طول عمل‌های جراحی به بافت رحم وارد می‌شود، اصلی‌ترین عامل بروز چسبندگی‌های رحمی به‌شمار می‌رود.
ایسکمی: جریان خون در طول عمل جراحی اغلب به دلیل برداشتن بافت‌ها، مختل می‌شود به‌طوری که احتمال تشکیل لخته‌های خونی در چنین شرایطی افزایش می‌یابد. این حالت باعث بروز مشکلی موسوم به «ایسکمی» یا کاهش جریان خون بافتی می‌شود که درنهایت منجر به چسبندگی‌های بافت رحم می‌شود.

اجسام خارجی: برخی اجسام خارجی مانند بخیه، پرزهای ناشی از اسفنج یا پودر تالک به جا مانده از دستکش‌های جراحی عواملی هستند که باعث بروز چسبندگی‌های بافت رحم می‌شوند. در واقع، اجسام خارجی نوعی واکنش التهابی در بدن ایجاد می‌کنند که باعث تشکیل چسبندگی بین بافت‌های دیواره رحم می‌شود.

روش‌‌های درمانی کدامند؟

پزشکان معمولا برای درمان چسبندگی رحم، عمل جراحی و برداشتن قسمت‌های چسبیده شده به دیواره رحم را توصیه می‌کنند که به «هیستروسکوپی» معروف است. جراح پس از عمل، نوعی وسیله همانند سوند پلاستیکی را به‌طور موقت داخل رحم قرار می‌دهد که دیواره‌های رحم را به‌منظور جلوگیری از چسبندگی مجدد، از هم جدا نگه می‌دارد.علاوه‌بر این، درمان‌های هورمونی که با تجویز استروژن و پروژسترون صورت می‌گیرد و نیز داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی نیز از گزینه‌های پیشنهادی پزشکان در مواجهه با مبتلایان به چسبندگی‌های رحمی به‌شمار می‌رود که غالبا پس از عمل جراحی و جهت کاهش خطر عود بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پزشکان معمولا از روش سونوگرافی ترنس واژینال به‌منظور شناسایی و مشاهده ضخامت لایه‌های چسبنده داخل رحم استفاده می‌کنند و از این طریق می‌توانند دید بهتری نسبت به منطقه‌ای که باید مورد عمل جراحی قرار گیرد، پیدا کنند. از سوی دیگر، پزشک ممکن است از بافت داخل آندومتر (لایه پوششی داخلی رحم) نمونه‌برداری کند تا طبیعی یا غیرطبیعی بودن بافت داخل رحم را مورد بررسی قرار دهد.استروژن خوراکی که معمولا پزشک بعد از عمل جراحی برای بیمار تجویز می‌کند، علاوه‌ بر تقویت رشد پوشش داخلی رحم، از رشد مجدد بافت زخم در داخل رحم جلوگیری می‌کند.

گاهی پزشک ممکن است هفت تا 14 روز پس از انجام نخستین عمل جراحی، عمل دیگری را توصیه کند تا مانده‌های احتمالی چسبندگی رحمی را نیز خارج کنند.طی این جراحی، پزشک از ابزار کوچک و انعطاف‌پذیری به نام «هیستروسکوپ» برای شناسایی بافت‌های چسبنده‌ای استفاده می‌کند که مجدد تشکیل شده‌اند و در واقع به کمک این ابزار، این بافت‌ها را از بین می‌برد.این فرآیند جراحی در فواصل 7 تا 14 روزه از هم مجدد صورت می‌گیرد.

تا زمانی که دیگر بافت چسبنده‌ای داخل رحم مشاهده نشود.ولی به‌طور کلی، این جراحی بیشتر از سه مرتبه برای بیماران انجام نمی‌گیرد. قرار دادن بالون داخل رحمی از دیگر گزینه‌هایی است که پزشکان ممکن است در دستور کار خود قرار دهند. آنها یک بالون باد شده یا وسیله‌ای را همانند «آی‌یوی‌دی» داخلی رحمی، پس از نخستین عمل جراحی در درون محفظه رحم قرار می‌دهند تا از رشد مجدد بافت‌های چسبنده جلوگیری کنند. متخصصان معتقدند که پوشیدن شلوارهای تنگ و فاق کوتاه از عمده دلایل بروز چسبندگی‌های رحمی در زنان و دختران جوان به‌شمار می‌رود.

پیشگیری را جدی بگیرید

در بروز چسبندگی‌های رحمی عوامل متعددی دخیلند ولی به‌طور کلی، زنان با رعایت برخی موارد می‌توانند تا حد زیادی مانع از بروز چنین مشکلی شوند. برخی عادات و سبک زندگی‌های امروزی به‌گونه‌ای است که افراد را در معرض ابتلا به انواع بیماری‌ها قرار می‌دهد. پوشیدن شلوارهای تنگی که غالبا فاق‌های کوتاهی دارند در سال‌های اخیر مد شده به حدی که به سختی می‌توان شلواری مناسب برای خرید پیدا کرد.

متخصصان معتقدند که پوشیدن شلوارهای تنگ و فاق کوتاه از عمده دلایل بروز چسبندگی‌های رحمی در زنان و دختران جوان به‌شمار می‌رود. در واقع، این شلوارها به دلیل تنگ بودن، مسیر گردش هوا را مسدود کرده و در ناحیه تناسلی رطوبت ایجاد می‌شود که علاوه‌ بر بالا رفتن خطر بروز عفونت‌های قارچی در ناحیه تناسلی و نیز عفونت‌های میکروبی در ناحیه مقعد و گسترش آنها، احتمال چسبندگی رحم به دلیل فشار ایجاد شده روی این نقطه بسیار شایع است. همچنین حفظ بهداشت در زنان از دیگر مواردی است که می‌تواند به کاهش خطر چسبندگی‌های رحم کمک کند.