وقتی تعداد ضربان قلب بشدت کاهش یابد، برای جلوگیری از به خطر افتادن جان بیمار قلبی، راهی بجز کار گذاشتن باتری یا دستگاه ضربان‌ساز وجود نخواهد داشت.
در واقع باتری قلب، سیستمی با مدارهای الکتریکی است که عمل ضربان‌سازی قلب را انجام می‌دهد و مراقب است تا هر زمان که تعداد ضربان‌های قلب کاهش یابد یا دچار اختلال شود، به جای آن شروع به تپیدن کند.
قلب در حالت طبیعی، هر دقیقه حدود 60 تا 100 ضربان دارد که به وسیله یک گره سینوسی دهلیزی در قلب تولید می‌شود.
حال اگر به دلایلی این گره سینوسی اختلال پیدا کند، یا در مسیر امواج الکتریکی داخل قلب اختلالی به وجود بیاید، ضربان قلب کاهش می‌یابد که در چنین شرایطی می‌توان از دستگاه ضربان‌ساز استفاده کرد.
ضربان‌ساز، دستگاهی کوچک و به اندازه یک ساعت مچی است که در قسمت پایینی استخوان ترقوه و زیر پوست کاشته می‌شود و هدایتگر‌های آن از طریق رگ‌ها وارد قلب می‌شود.
دکترسید علی شمس‌زاده، متخصص قلب و عروق در این باره می‌گوید:
«باتری یا ضربان‌ساز برای بیمارانی استفاده می‌شود که به دلایلی دچار اختلال ریتم قلب هستند، بویژه افراد سالمندی که حملات ایست قلبی دارند و با کاهش شدید ضربان قلب روبه‌رو هستند، از استفاده‌‌کنندگان اصلی باتری‌های قلبی محسوب می‌شوند.
وقتی بلوک کامل قلب در بیماری به دلایل ژنتیکی یا اکتسابی و بویژه افزایش سن اتفاق بیفتد، یعنی اختلالی جدی در گره سینوسی قلب ایجاد شود که امکان انتقال ضربان و جریان الکتریکی به قلب فراهم نباشد، راهی بجز گذاشتن باتری وجود نخواهد داشت.
اگر اختلال گره سینوسی قلب در بیماری به طور موقتی ایجاد شده باشد از دستگاه ضربان‌ساز موقت استفاده می‌شود.
در شرایطی که بیمار دچار نوعی بیماری غیرقابل بازگشت قلبی باشد که تحت تاثیر آن اختلال همیشگی در ضربان قلب بروز کند، باید از باتری قلبی دائمی برای بیمار استفاده کرد.»
دارنده باتری قلبی باید به طور مرتب تحت نظر متخصص قلب باشد و وضع باتری را هر سه ماه یکبار بازبینی کند
توجه به این نکات ضروری است
ضربان‌سازها معمولا بین 10 تا 15 سال عمر می‌کنند، اما طول عمر این دستگاه‌ها بستگی به مدت زمان استفاده از سوی بیمار نیز دارد.
دکتر شمس‌زاده با اشاره به این موضوع، توضیح می‌دهد:
«اختلال ضربان قلب در برخی افراد دائمی نیست و فقط گاهی این اختلال به وجود می‌آید. در چنین شرایطی، باتری قلبی فقط در مواقع لازم شروع به کار می‌کند، اما در بیمارانی که دچار اختلال دائمی ضربان قلب هستند، باتری به طور مرتب ضربان ایجاد می‌کند و به این ترتیب طول عمر آن کاهش می‌یابد.
زمانی هم که باتری تمام شود متخصص قلب، ژنراتور دستگاه را تعویض می‌کند. به همین دلیل مراجعه مرتب چنین بیمارانی به کلینیک‌های تخصصی قلب ضروری است.»
باتری قلب مراقبت می خواهد
گاهی ممکن است باتری قلبی دچار اختلال عملکرد بشود که این اختلال ممکن است ناشی از سیم‌ها یا مدارهای الکتریکی دستگاه یا تمام شدن عمر باتری باشد.
دکتر شمس‌زاده با تاکید بر این که دارنده باتری قلبی باید به طور مرتب تحت نظر متخصص قلب باشد و وضع باتری را هر سه ماه یکبار بازبینی کند، می‌گوید:
«بی‌توجهی به اختلال عملکرد دستگاه ممکن است اثرات جبران‌ناپذیر و مرگ بیمار را به دنبال داشته باشد. بر این اساس، ضروری است بیمار هر نوع تغییر در تعداد ضربان قلب، یعنی کاهش یا افزایش یا بروز هر نوع سرگیجه و تهوع را که ناشی از اختلال ریتم قلب است، بسرعت پیگیری کند
توجه داشته باشید تاخیر در مراجعه به مرکز درمانی تخصصی در صورت بروز اختلال در ضربان قلب، به ایست قلبی بیمار منجر خواهد شد.»
امواج خطرناک یا بی‌خطر برای باتری قلبی
آیا موبایل، مایکروویو، سیستم‌های تشخیصی درمانی و سیستم‌های امنیتی فرودگاه‌ها روی باتری قلب تاثیر دارد؟
دکتر شمس‌زاده در پاسخ می‌گوید: «امواج مایکروویو برای بیماران دارای باتری قلبی بی‌خطر است، اما هنگام استفاده از موبایل، بیمار باید آن را درسمت مقابل باتری قلبی‌اش بگیرد، یعنی اگر ضربان‌ساز در سمت چپ بدن کاشته شده است، با دست راست و گوش راست از موبایل استفاده کند و آن را در جیب چپ نگذارد.
استفاده از سیستم‌های تشخیص بیماری به غیر از ام آر آی نیز روی دستگاه ضربان‌ساز قلب تاثیر منفی نمی‌گذارد. گرچه بتازگی باتری‌هایی عرضه شده است که در مواجهه با امواج ام‌آر‌آی نیز دچار اختلال نمی‌شود.
نکته مهم دیگر آن که دارندگان باتری قلبی هرگز نباید در محیط‌هایی که برق فشار قوی وجود دارد و میدان مغناطیسی در اطراف آن ایجاد می‌شود، قرار بگیرند.
سیستم‌های امنیتی فرودگاه هم مشکل خاصی برای باتری قلبی ایجاد نمی‌کند، گرچه قبل از عبور از این دستگاه‌ها بهتر است مامور فرودگاه در جریان قرار بگیرد.
ملاحظه خاص دیگری از نظر تغذیه‌ای یا نوع فعالیت روزمره برای افرادی که باتری قلبی دارد، وجود ندارد، یعنی این بیماران می‌توانند از فعالیت عادی روزمره و تحرکات ورزشی سبک مانند پیاده‌روی برخوردار باشند.»
دکتر منوچهر قارونی فوق تخصص قلب و عروق نیز می گوید:
«باتری قلب یا پیس میکر (pacemaker) وسیله ای است که در بیماران قلبی که دچار اختلال ریتم قلب هستند و یا افراد پیر و مسن که حملات ایست قلبی دارند، استفاده می شود.
این بیماران به علت کاهش ضربان قلب احتیاج به باتری یا پیس میکر دارند.
پیس میکرها انواع مختلفی دارند. نوع معمولی آن ها یک سیم برقی از باتری است که در زیر پوست بالای قفسه سینه کاشته می شود و توسط یکی از سیاهرگ های دست به داخل بطن راست گذاشته می شود و این باتری در دقیقه 70 ضربان قلب تولید می کنند.
گذاشتن این باتری در بیماران قلبی باعث می شود فرد دیگر ایست قلبی نداشته باشد.
نوع دیگری از دستگاه ها که شوک هم می دهد، وقتی که قلب دچار اختلال شدید در بطن شود، دستگاه تشخیص داده و شوک می دهد و نمی گذارد مرگ صورت گیرد.
این پیس میکرها 10 تا 15 سال می توانند به کار خود ادامه داده و بعد از 15 سال باید این باتری ها را تعویض کرد.
استفاده از این باتری ها بسیار زیاد است و تعداد زیادی از افراد با این باتری ها زندگی می کنند.»
