علت ایجاد دسته ای از ضایعات پوستی که به نام ماه گرفتگی در بین افراد معروفند، اختلالات ژنتیکی در شکل گیری عروق زیرپوستی است.

واژه ماه گرفتگی، قدمتی به طول تاریخ بشریت دارد. زمان هایی که بسیاری از بیماری ها و تغییرات بدنی و پوستی دلایلی ناشناخته داشت و با هاله ای از خرافات و تصورات پوشیده می شد، ایجاد لکه هایی به رنگ سرخ تیره یا شرابی را با تغییرات ماه مرتبط می دانستند.

در واقع چنین تصور می شد که مادران چنین کودکانی هنگام بارداری خود، موقع پدیده «خسوف یا ماه گرفتگی» به ماه نگاه کرده اند، یا دست بر شکم خود گذاشته اند که نقطه ای از بدن جنین دچار «ماه گرفتگی» شده است.

گاهی هم این تغییر پوستی را به دلیل نفرین یا لعنت ساحران و گاه نیز ناشی از جای منقار لک لک هایی تصور می کردند که کودک را از پس گردن گرفته و از بهشت به زمین و نزد والدینش آورده بودند.

در واقع تمامی این تصورات باطل و بدون منطق بوده و این تظاهرات پوستی ناشی از «اختلالات مویرگ های خونی» هستند و بس.

دکتر داریوش دائر، متخصص پوست و مو شما را با توضیحات کاملی راهنمایی کرده است. خواندن این مطلب را از دست ندهید.

علت بروز این لکه های پوستی چیست؟

علت ایجاد این ضایعات پوستی، اختلالات ژنتیکی در شکل گیری عروق زیرپوستی است. والدین این کودکان معمولا علائمی از اختلالات پوستی ندارند و الزامی ندارد که مثلا پدر یا مادری این مشکل را داشته باشد تا فرزندی مبتلا از آنها متولد شود.

از نظر ظاهری این اختلالات عروقی عموما صورت بیمار را درگیر می کند، گرچه احتمال درگیری هر نقطه ای از بدن نیز وجود دارد. میزان بروز بیماری بین یک تا دو درصد است.

در ناحیه صورت، انتشار ضایعات در مسیر عصب سه قلو است که وظیفه عصب رسانی به صورت را دارد و بالا و دور چشم، بالای گونه و لب و فک پایینی را درگیر می کند.

همچنین گستردگی ضایعات می تواند تا مخاط لب ها و لثه ها نیز برسد. ضایعات ابتدا به رنگ صورتی کم رنگ است، ولی به تدریج و با گذشت زمان، رنگ آنها پررنگ تر شده و ممکن است این رنگ ثابت بماند، یا در ناحیه تنه یا دست ها کم رنگ تر شود.

در ناحیه صورت، لکه ها به تدریج ضخیم تر می شوند و برجستگی های بادکنکی شکل عروقی و دیگر اختلالات عروقی نیز ظاهر می شوند و کم کم منطقه درگیر بزرگ تر و زمخت می شود.

استخوان های منطقه درگیر، بزرگ تر از سمت مقابل شده و دندان درآوردن نیز زودتر رخ می دهد و اگر گستردگی ضایعات به اندام های بیمار (دست ها یا پاها) رسیده باشد، این اعضا ممکن است بزرگ و ضخیم و بدشکل نیز شوند.

لکه های سالمونی و موقت

اختلالات مویرگی دو دسته عمده دارند؛ لکه های سالمونی (به علت شباهت رنگ این ضایعات به رنگ گوشت ماهی سالمون چنین اسمی دارد) و لکه های شرابی رنگ.

لکه های سالمونی اختلالات عروقی بسیار شایعی بوده و معمولا همه نژادها را درگیر می کنند. ظاهر آنها به شکل لکه هایی نامتقارن و صورتی تا سرخ رنگ است که گاهی ممکن است رگه هایی از عروق بزرگ پوستی (تلانژکتازی) بین این لکه ها دویده باشد.

این لکه ها معمولا از پشت گردن شروع شده و تا ناحیه پشت جمجمه یا حتی تا جلوی سر و منطقه پیشانی می رسد و تا بالای پلک ها یا پل بینی را درگیر می کنند.

این لکه ها از بدو تولد وجود داشته و در بیشتر موارد تا حدود یک سالگی محو و ناپدید می شوند، ولی گاهی تا سن بلوغ هم باقی می مانند.

در برخی از این موارد، این تغییرات پوستی در ناحیه پایین کمر و بالای لگن ایجاد می شوند که در این شرایط حتما باید کودک توسط متخصصان مجرب از نظر سیستم عصبی و وجود یا عدم وجود اختلالی در مهره های کمری و لگنی بررسی شود و از سلامت این اعضا نیز اطمینان حاصل کرد.

لکه های شرابی رنگ و دائم

لکه های شرابی رنگ، در واقع لکه هایی متشکل از مویرگ های متسع شده هستند که از زمان تولد وجود داشته و در طول زندگی فرد نیز باقی می مانند و از بین نمی روند.

این لکه ها ممکن است کم و محدود به نواحی خاصی باشند یا بزرگ و گسترده باشند حتی یک اندام (مثلا یک دست یا یک پا) را به طور کامل مبتلا کنند.

بیشتر یک بیماری زمینه ای نیز همراه مشکلات ظاهری پوست وجود دارد و به همین دلیل این نوع «ماه گرفتگی» ها مهم تر بوده و باید احتیاط و درمان های اختصاصی برای آنها در نظر گرفته شود.

ماه گرفتگی چطور تشخیص داده می شود؟

باید این نکته را ذکر کرد که برخی حالات لکه های شرابی رنگ صورت همراه درگیری یک طرفه عروق صورت و بافت مغز و چشم است که با حملات تشنجی و بروز آب سیاه در چشم همراه می شود و از آن باعنوان «سندرم استورج وبر» یاد می شود که اهمیت تشخیصی و درمانی بسیاری دارد.

باید تا قبل از بروز ضایعات مغزی و چشمی، در اسرع وقت به آن رسیدگی شده و درمان آغاز شود.

برای تشخیص این ضایعات، دیدن شکل ظاهری ضایعات معمولا کافی است و به ندرت در برخی موارد برای تشخیص «ماه گرفتگی» از دیگر ضایعات عروقی، انجام «آنژیوگرافی داپلر» ضرورت پیدا می کند.

چگونه درمان می شود؟

درمان و رویکرد درمانی این ضایعات پوستی اهمیت بسیاری دارد.

این ضایعات پوستی در صورتی که از گروه لکه های سالمونی باشند به خودی خود و اغلب طی زمانی کمتر از یک سال بعد از تولد کودک از بین می روند، ولی در مواردی وجود لکه های شرابی رنگ و به خصوص مواردی که شامل بالا و پایین چشم و حملات تشنجی در نوزاد وجود دارد، باید هرچه سریع تر و بدون از دست دادن زمان شروع به درمان کودک کرد تا قبل از تاثیر اختلال مویرگی بر رشد ناحیه گرفتار صورت یا بدن یا مغز، مشکل برطرف شود.

درمان انتخابی و ترجیحی این ضایعات، لیزری اختصاصی به نام لیزر پی دی ال است که با ساطع کردن نوری اختصاصی در دامنه 575 تا 585 نانومتر، بر رنگدانه های موجود در این عروق (هموگلوبین) باعث تخریب آن می شود. میزان موفقیت درمان با این لیزر، از 50 تا 90 درصد گزارش شده است.

البته خود درمان لیزری نیز عوارضی همچون کبود شدن یا خونریزی کردن یا تغییر رنگ منطقه تحت درمان را در پی دارد که به مرور زمان این عوارض از بین می روند.

لیزرهای دیگری به نام های کی تی پی و ان دی یاگ هم در درمان این مشکلات عروقی کاربرد دارند که بیشتر زمانی به کار می روند که بیمار به درمان با لیزر قبلی جواب نداده باشد.

در موارد وجود سندرم استورج وبر، باید به کنترل تشنج ها با داروهای ضدتشنج و همچنین مراقبت دائمی از چشم ها از نظر ایجاد آب سیاه اهتمام داشت.

نور خورشید، ماه گرفتگی را بیشتر می کند؟

نور خورشید تاثیر مستقیمی در پررنگ یا کم رنگ شدن این ضایعات پوستی ندارد. پررنگ تر شدن ضایعات ناشی از متسع شدن بیشتر عروق با افزایش سن است، ولی محافظت از این نواحی در برابر نور آفتاب، جزء توصیه های ضروری و همیشگی برای این افراد است.

تاثیر داروهای موضعی بر ماه گرفتگی

باید تاکید کرد که کرم ها و داروهای موضعی یا بی رنگ کننده در درمان این ضایعات پوستی نقشی ندارند و نمی توان به نقش درمانی آنها اعتماد کرد.

چه بسا اتلاف زمانی که برای درمان ضایعات با کرم ها و محصولات موضعی صورت می پذیرد، فرصت انجام درمان صحیح و منطقی بیماری را از پزشک و بیمار بگیرد.

درمان های جراحی نیز نقشی در کنترل و درمان این ضایعات پوستی ندارند.

داروهای خوراکی فایده ای دارند؟

در مورد اثر داروهای خوراکی در ایجاد یا گسترش ضایعات ماه گرفتگی باید گفت، این ضایعات ارتباطی با داروها ندارند و همان گونه که گفته شد، بر اثر عوامل ژنتیکی به وجود می آیند.

البته در برخی موارد محدود، پزشک معالج بنا به صلاحدید خود ممکن است از داروهای کورتیکواستروئیدی خوراکی (کورتون) در درمان کوتاه مدت ضایعات پوستی بهره بگیرد که بیشتر این حالات مربوط به گرفتاری دورچشم و خطر درگیری چشم و ملتحمه است و پس از کنترل گسترش، نسبت به قطع دارو اقدام می شود.