«دکتر، یه دگزا بنویس لطفا»! دگزامتازون یا آن طور که این روزها با عنوان خودمانی‌تر «دگزا» می‌شناسیمش، پای ثابت نسخه‌های پزشکان عمومی در فصل سرماخوردگی شده است؛ در حالی که این دارو صدمات جبران‌ناپذیری بر بدن وارد می‌کند و به گفته کارشناسان، بخصوص سبب ایجاد پوکی زودرس استخوان می‌شود.
خود پزشک هم که بخواهد مراعات کند و از فهرست ثابت دو عدد پنی سیلین، یک دگزا و یک سری قرص «کلد استاپ» دست‌کم دگزامتازون را حذف کند، اصرار ما آن را به نسخه بر می‌گرداند تا زود‌تر خوب شویم.
دگزامتازون در کنار انواع آنتی بیوتیک‌ها، داروی آشنای ما ایرانی‌هاست.
اشکال این دارو شامل شربت، قرص، قطره، آمپول، پماد و محلول‌ها آنقدر در بین ما شایع است که حالا کارشناسان درباره آن هشدار داده‌اند.
هر چند هشدار‌ها در این‌باره تا‌کنون کم نبوده، اما آخرین و جدی‌ترین هشدار را کامران دهقان، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه داد و گفت:
«دگزامتازون یا آن طور که بعضا گفته می‌شود دگزا یکی از داروهایی است که در اشکال مختلف خود یکی از پرکاربرد‌ترین داروهاست.
دگزامتازون از دسته کورتیکو استروئیدهاست. کورتیکواستروئید‌ها یا همان کورتون‌ها دارای اثرات گسترده‌ای در قسمت‌های مختلف بدن هستند که این اثرات گسترده همانطور که می‌توانند در درمان طیف زیادی از بیماری‌ها مفید باشند، می‌توانند عوارض جانبی زیادی هم به جا بگذارند.
متاسفانه پزشکان و بیماران علاقه خاصی به این دارو دارند، چون به سرعت التهاب، تب و عوارض کوفتگی عضلانی را از بین می‌برد.
داروی بتامتازون، دگزامتازون و تریامسینولون داروهای تزریقی کورتون‌دار هستند. این داروها مانند شمشیر دولبه عمل کرده و عوارض خطرناکی به سیستم ایمنی بدن وارد می‌سازند. کورتون ها هر چند علائم بیماری را کاهش می‌دهند، اما بیماری را از بین نمی‌برند.»
درمان سرماخوردگی با دگزامتازون
«من هر وقت سرما می‌خورم تا دگزا نزنم خوب نمی‌شوم». این نکته مشترک بسیاری از مشتری‌های ثابت این دارو است.
اثر دگزامتازون در سرماخوردگی‌های رایج بیشتر علامتی است، یعنی باعث سرکوب واکنش‌های ایمنی می‌شود و در نتیجه علائم بیماری را می‌پوشاند.
این قضیه در سرماخوردگی‌های ویروسی چندان اشکالی ایجاد نمی‌کند، اما در سرماخوردگی‌های همراه با عفونت باکتریایی (مثلا انواع تب دار یا همراه باگلودرد چرکی) با سرکوب ایمنی بدن، برای باکتری‌ها فرصتی را برای سازماندهی نیرو‌ها و تکثیر فراهم می‌کند و در نتیجه ممکن است چند روز بعد منجر به شعله ور شدن بیماری و حتی ایجاد عفونت‌های شدید تنفسی شود.
این البته همه داستان دگزامتازون نیست. دکتر دهقان نخستین عارضه دگزامتازون را پوکی استخوان اعلام کرده و گفت:
«کورتون مانع رسوب کلسیم در استخوان‌ها می‌شود و فرایند استخوان‌سازی را کاهش می‌دهد.
فشار خون، چاقی و مشکلات بینایی از قبیل کاهش بینایی، آب مروارید، آب سیاه، خونریزی گوارشی و اختلالات بسیار شدید هورمونی از دیگر عوارض دگزامتازون است.
این بماند که مصرف دگزامتازون برای افرادی که از دیابت و فشار‌خون رنج می‌برند و یا زنان باردار می‌تواند با عوارض پیچیده‌تری همراه باشد.
دسته دیگر مشتریان این آمپول، دوپینگی‌ها و برخی بدنساز‌ها هستند. کورتون‌ها می‌توانند ضمن ایجاد نوعی حالت خوش آنی در فرد، باعث تغییرات آنی در میزان قند خون شوند و به‌صورت کوتاه‌مدت برخی توانایی‌های جسمانی را افزایش دهند. به همین دلیل این دارو در فهرست ممنوعه دوپینگ قرار دارد.»
دکتر سهیلا ولدیان، دبیر دفتر تحقیق و توسعه معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی یاسوج گفت:
«آمپول دگزامتازون رتبه اول در نسخ پزشکان از نظر تعداد تجویز داروی تزریقی بیماران در کشور و این استان را داراست.
دگزامتازون از دسته کورتیکواستروتیدهای صناعی است که دارای اثرات بارز ضد التهابی و ضد حساسیت است و باعث کاهش درد ناشی از فرایندهای التهابی، خصوصا در محل مفاصل می شود.
دگزامتازون همچنین باعث سرکوب کردن سیستم ایمنی نیز می شود که این اثرات می تواند اغلب سیستم های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
افسردگی، توهم، اختلالات ذهنی و تضعیف سیستم ایمنی و کاهش سد دفاعی بدن در مقابل انواع عفونت ها از عوارض نامطلوب ناشی از مصرف نابجا و بی رویه آمپول دگزامتازون است.
به تاخیر انداختن ترمیم زخم ها، ابتلای به دیابت، اثر بر تعادل مایعات و الکترولیت های بدن که منجر به احتباس نمک و آب در بدن می شود، اثر بر توزیع چربی ها در بدن و به دنبال آن تجمع چربی ها در نواحی خاص بدن نظیر پشت گردن، افزایش فشار خون، قند خون و افزایش موهای زائد در نواحی مختلف بدن نظیر صورت به ویژه در خانم ها از دیگر عوارض نامطلوب ناشی از مصرف نابجا و بی رویه این آمپول ست.
باید توجه داشت که برای رفع علائم حساسیت های ساده و مزمن نباید از کورتیکو استروئیدهای سیستمیک (دگزامتازون) به عنوان درمان اولیه استفاده کرد و می توان این علائم را با داروهای کم عارضه تر نظیر آنتی هیستامین ها کنترل کرد.
در سرماخوردگی ها با وجود امکان رفع سریع ظاهر علائم، کورتیکو استروئیدها می توانند با تضعیف سیستم ایمنی بدن، زمینه را برای تشدید حالات عفونی فراهم کرده و طول مدت بیماری را افزایش دهند.»
