دکتر زهرا عبداللهی، متخصص تغذیه: در میان انبوه پیامک های درست و غلطی که این روزها از طریق شبکه های اجتماعی رد و بدل می شود، برخی مرتبط با حوزه سلامت هستند و بسیار سوال برانگیزند.

اخیرا متنی در وایبر دست به دست شده، با این مضمون که 20 سال پیش دانشمندی کشف کرده است که آهن را اگر به آرد نان اضافه و آن را مصرف کنیم، باعث آلزایمر می شود، در حالی که مسوولان کشور آرد را با آهن غنی می کنند و ما در آینده با تعداد زیادی افراد مبتلا به آلزایمر مواجه خواهیم بود! یادداشتی که در ادامه پیش رو دارید، پاسخی است به همین شایعه؛ یعنی قضیه ی غنی سازی آرد و ارتباط آن با آلزایمر.

واقعیت این است که کمبود آهن شایع ترین علت کم خونی است. براساس آمارهای جهانی نزدیک به یک چهارم جمعیت دنیا کم خون هستند. کم خونی در تمام سنین دیده می شود. زنان در سنین باروری (به علت عادت ماهیانه، بارداری، شیردهی) و کودکان زیر 5 سال بیشتر در معرض کم خونی فقر آهن هستند و کمبود آهن در این مقاطع سنی می تواند باعث تاخیر رشد جسمی، کاهش قدرت یادگیری و ضریب هوشی به میزان 5 تا 10 امتیاز شود.

افرادی که دچار کمبود آهن و کم خونی می شوند، به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی و کاهش مقاومت بدن در برابر عفونت ها، بیشتر بیمار خواهند شد و دوره بیماری در آنها طولانی تر است. اثرات کم خونی به ویژه نوع شدید آن در دوران شیرخواری و اوایل کودکی  تقریبا غیرقابل جبران و با درمان بعدی هم قابل اصلاح نیست. براساس آمارهای جهانی، کمبود آهن به رشد و تکامل مغزی 40 تا 60 درصد کودکان 6 تا 24 ماهه کشورهای در حال توسعه صدمه می زند.

کم خونی در دوران بارداری به دلیل کمبود آهن باعث تاخیر رشد جنین و تولد نوزاد با وزن کمتر از 2500 گرم می شود. افرادی که دچار کمبود آهن و کم خونی می شوند همیشه احساس ضعف و خستگی می کنند و در نتیجه از کارایی آنها کاسته می شود. کمبود اسیدفولیک که شواهد کمبود آن در کشور ما نیز وجود دارد با عوارض جدی مانند ناهنجاری مادرزادی سیستم عصبی همراه است.

غنی سازی در دنیا

یکی از راه های جلوگیری از ابتلا به کمبود آهن و اسیدفولیک، افزودن آنها به مواد غذایی یا غنی سازی است. البته غنی سازی روش جدیدی برای پیشگیری از کمبود مواد مغذی نیست و بیش از 100 سال است که از این روش برای پیشگیری و کنترل عوارض کمبود برخی از ریزمغذی ها استفاده می شود. به عنوان مثال، افزودن ید به نمک سفره برای پیشگیری و درمان گواتر که در اثر کمبود ید ایجاد می شود، از سال 1831 آغاز شده است.

غنی سازی آرد گندم از حدود 60 سال پیش در کشورهای آمریکا و انگلیس اجرا شده و ریزمغذی هایی مثل آهن، کلسیم و ویتامین های گروه B به آرد اضافه شده است. از سال 1996، کشورهای مختلف، اسیدفولیک را نیز به آرد گندم اضافه کرده اند. دلیل این کار، تاثیر اسیدفولیک بر کاهش نقایص مادرزادی لوله عصبی (NTD)، کاهش شیوع هموسیستیئن بالا (که ریسک فاکتور بیماری های قلبی عروقی است)، کاهش شیوع سرطان ها و آلزایمر است که طی مطالعات متعددی به اثبات رسیده است.

در حقیقت برخلاف شایعاتی که غنی سازی آرد را باعث بروز آلزایمر معرفی می کنند، غنی سازی آرد با آهن و اسیدفولیک یکی از راه های موثر برای پیشگیری از آلزایمر، بیماری های قلبی عروقی و سرطان محسوب می شود و مطالعه متعددی که در کشورهای مختلف انجام شده اثربخش بودن غنی سازی آرد با آهن و اسیدفولیک را نشان می دهد.

در آمریکا، غنی سازی آرد با اسیدفولیک از سال 1996 شروع شد و شیوع نقایص مادرزادی لوله عصبی تا 19 درصدکاهش پیدا کرد. در کشور کانادا هم طی سال های 1995 تا 2001 که اسیدفولیک به آرد اضافه شده است، نقایص مادرزادی لوله عصبی تا 50 درصد کاهش یافته است.

دلیل افزودن اسیدفولیک به آرد

به دلیل اهمیت اسید فولیک در ارتقای سطح سلامت جامعه، این ویتامین امروزه در دنیا بسیار مورد توجه قرار گرفته است. علاوه بر آن با توجه به نقش ویژه اسیدفولیک در کاهش هموسیستئین، از این ویتامین به عنوان یک عامل در پیشگیری از بیماری های قلبی عروقی، سکته مغزی، ترومبوز وریدهای عمقی و آمبولی ریوی نام برده اند.

به این دلیل FDA آمریکا از سال 1994 اضافه کردن آن را به آرد غلات برای غنی سازی مجاز اعلام کرده است. البته مصرف 0.4 میلی گرم از این ویتامین در زنان در سنین باروری علاوه بر تامین نیاز روزانه آن از بروز ناهنجاری مادرزادی لوله عصبی در نوزادان نیز پیشگیری می کند.

شایعاتی که منبع علمی ندارد

برخی افراد با اطلاعات غلط و غیرعلمی باعث تشویش اذهان عمومی و سردرگمی مردم می شوند. آنچه مسلم است اینکه اصولا هر ویتامین یا ماده معدنی مانند آهن، روی، کلسیم، ید، منیزیم، پتاسیم و... اگر بیش از حد مورد نیاز بدن مصرف شوند، می توانند سلامت مصرف کننده را با عوارض مختلفی به خطر بیندازند ولی لازم است مردم بدانند که در برنامه های غنی سازی موادغذایی مثل آرد، مقداری از آهن یا هر ماده مغذی دیگری به آرد اضافه می شود که باعث اضافه دریافت بدن نشده و سلامت او را به خطر نمی اندازد.

از طرف دیگر، در مطالعات مختلفی ثابت شده آهن و اسیدفولیک اثر پیشگیری کننده از بروز آلزایمر دارند، بنابراین اینگونه شایعات و اخبار کذب نباید باعث سردرگمی مردم شوند.