بدن از مواد غذایی برای رشد، ترمیم و تولید انرژی استفاده می‌کند. بعد از اینکه بدن مواد غذایی را که نیاز داشت از طریق غذا دریافت کرد مواد اضافی را که دیگر نیازی به آن ندارد از طریق کلیه‌ها و به صورت ادرار دفع می‌نماید. رژیم غذایی یکی از فاکتورهایی است که می‌تواند باعث تشکیل سنگ کلیه شود و یا از ایجاد آن جلوگیری کند.

برخی از غذاها در افراد مستعد ایجاد سنگ کلیه می‌کنند. عوامل دیگری که بر تولید سنگ کلیه اثر می‌گذارند عبارتند: از وراثت، محیط، وزن بدن و دریافت مایعات.

4 نوع سنگ کلیه وجود دارد:

1. سنگ‌های کلسیمی: متداول‌ترین نوع سنگ کلیه، سنگ‌های کلسیمی هستند. که در دو نوع کلی می‌باشند: اگزالات کلسیم و فسفات کلسیم. سنگ‌های اگزالات کلسیم بسیار متداول تر هستند.

2. سنگ‌های اسید اوریک: وقتی ادرار بسیار اسیدی باشد این سنگ‌ها ایجاد می‌شوند. رژیم غذایی سرشار از پورین که در پروتئین‌های حیوانی وجود دارد، میزان اسید اوریک را در ادرار افزایش می‌دهد . اگر اسید اوریک در ادرار غلیظ شود می‌تواند به تنهایی یا همراه کلسیم ایجاد سنگ کند.

3. سنگ‌های استراویت: عفونت کلیوی چنین سنگی را ایجاد می‌کند. از بین بردن سنگ‌های عفونی شده از دستگاه ادراری می‌تواند از ایجاد چنین سنگ‌هایی پیشگیری کند.

4. سنگ‌های سیستینی: بر اثر اختلالات ژنتیکی که باعث نشت سیستین به کلیه‌ها و درون ادرار می‌شود، ایجاد می‌شوند. سیستین کریستال‌هایی را ایجاد می‌کند که تمایل به تجمع و ایجاد سنگ دارند.

نوع سنگ کلیه چه اهمیتی دارد؟

قدم اول این است که متوجه شویم چه نوع سنگی ایجاد شده است. این اطلاعات به ما کمک می‌کند تا تغییرات رژیمی مناسب را برای پیشگیری از سنگ‌های بعدی اعمال نماییم. برای مثال محدود کردن اگزالات در رژیم غذایی برای پیشگیری از سنگ‌های اگزالات کلسیم مناسب است؛ اما اثری بر پیشگیری از سنگ‌های اسید اوریکی ندارد.

برخی توصیه‌های رژیمی برای تمام انواع سنگ‌های کلیوی مناسب است. مثلا نوشیدن مقادیر فراوانی آب از ایجاد تمام انواع سنگ‌های کلیوی پیشگیری می‌کند؛ زیرا ادرار را رقیق می‌کند و تمام موادی که ممکن است ایحاد سنگ کنند را، از بدن خارج می‌سازد.
 
تغیییرات رژیمی به منظور پیشگیری از سنگ کلیه

نوشیدن مقدار مناسبی از مایعات در طول روز مثلا 2-3 لیتر در روز بهترین راه برای پیشگیری از تمام انواع سنگ‌های کلیوی است. افراد دارای سنگ‌های سیستینی به مقدار بیشتری مایعات نیاز دارند. آب بهترین گزینه است. سایر مایعات بالاخص آب مرکبات نیز مناسب هستند. زیرا مرکبات سرشار از سیترات می‌باشند که تشکیل کریستال‌های سازنده سنگ کلیه را متوقف می‌کنند.

تغییرات رژیمی در افراد دارای سنگ‌های اگزالات کلسیم

• کاهش مصرف سدیم در رژیم غذایی.

• کاهش مصرف پروتئین حیوانی مانند گوشت، ماهی، تخم مرغ و ...

• دریافت مقادیر کافی کلسیم از طریق غذا یا دریافت مکمل کلسیم به همراه غذا.

• اجتناب از مصرف غذاهای سرشار از اگزالات مانند اسفناج، ریواس، آجیل، سبوس گندم و... .

تغییرات رژیمی در افراد دارای سنگ‌های فسفات کلسیم

• کاهش مصرف سدیم در رژیم غذایی.

• کاهش مصرف پروتئین حیوانی مانند گوشت، ماهی، تخم مرغ و ...

• دریافت مقادیر کافی کلسیم از طریق غذا یا مصرف مکمل کلسیم همراه با غذا.

تغییرات رژیمی در افراد دارای سنگ‌های اسید اوریکی

• محدود کردن مصرف پروتئین حیوانی مانند گوشت، ماهی، تخم مرغ و ... .

سدیم در رژیم غذایی و سنگ کلیه

سدیم که اکثرا از نمک ایجاد می‌شود، باعث ترشح مقادیر بیشتری کلسیم به ادرار می‌شود. غلظت زیاد کلسیم در ادرار با اگزالات و فسفر ترکیب می‌شود و سنگ ایجاد می‌کند.

مقدار توصیه شده دریافت روزانه سدیم برای افراد 3/2 گرم است. اما میانگین دریافت افراد 4/3 گرم می‌باشد. بر اساس تحقیقات صورت گرفته افزایش دریافت سدیم باعث افزایش ریسک ابتلا به سنگ کلیه می‌شود.
 

محدود کردن مصرف سدیم

دانستن مقدار سدیم موجود در مواد غذایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. برچسب مواد غذایی این امکان را فراهم می‌کند تا مقدار سدیم موجود در مواد غذایی برای افراد مشخص شود.

مواد غذایی سرشار از سدیم عبارتند از: هات داگ، سبزیجات و غذاهای کنسرو شده، غذاهای یخ زده و فرآوری شده، فست فودها، شورها و ترشی ها مانند خیار شور و ... .

اگر می‌خواهید مقدار سدیم غذای خود را کنترل کنید باید مواد تشکیل دهنده هر آنچه را که مصرف می‌کنید مشاهده نمایید و از سدیم پنهان موجود در آن‌ها مطلع شوید. برخی از موادی را که دارای سدیم پنهان هستند در زیر ذکر می‌کنیم:

1. مونو سدیم گلوتامات یا MSG که در فرآورده های گوشتی وجود دارد.

2. سدیم بیکربنات که نام شیمیایی بیکینگ پودر است.

3. تری سدیم فسفات که در فراورده های گوشتی و کنسروها وجود دارد.

4. سدیم الگینات که در سس ها، پودینگ ها و دسرها وجود دارد.

5. سدیم نیترات یا سدیم نیتریت که بیشتر در سوسیس و کالباس وجود دارد.

پروتئین حیوانی و سنگ کلیه

گوشت و سایر پروتئین های حیوانی مانند جگر، تخم مرغ و ماهی سرشار از پورین هستند که به اسیداوریک در ادرار تبدیل می‌شوند و سنگ‌های اسید اوریکی را ایجاد می‌کنند. افرادی که سنگ‌های اسید اوریکی دارند باید مصرف گوشت خود را به 6 اونس (180 گرم) در روز محدود کنند. پروتئین حیوانی همچنین سنگ‌های کلسیمی را افزایش می‌دهد؛ زیرا ترشح کلسیم را افزایش و ترشح سیترات به ادرار را کاهش می‌دهد.

سنگ کلیه، محصولات لبنی بله؛ مکمل کلسیم، نه

کلسیم در رژیم غذایی باعث کاهش سنگ کلیه می‌شود. کلسیم در دستگاه گوارش با اگزالات در رژیم غذایی ترکیب می‌شود و مانع از وارد شدن اگزالات به خون و دستگاه ادراری می‌شود. افرادی که دارای سنگ اگزالات کلسیم هستند باید روزانه 800 میلی گرم کلسیم از طریق مواد غذایی دریافت کنند.

این مقدار علاوه بر پیشگیری از ایجاد سنگ اگزالات کلسیم برای حفظ چگالی استخوان لازم است. یک لیوان شیر کم چرب دارای 300 میلی گرم کلسیم است. مکمل کلسیم هم باید حتما همراه با غذا مصرف شود در غیر این صورت خود باعث ایجاد سنگ‌های اگزالات کلسیم می‌شود.

حذف غذاهای سرشار از اگزالات

مقداری از اگزالات موجود در ادرار از طریق بدن ایجاد می‌شود. همچنین مصرف مواد غذایی سرشار از اگزالات باعث افزایش میزان اگزالات در ادرار می‌شود. این اگزالات با کلسیم ترکیب می‌شود و سنگ‌های اگزالات کلسیم را پدید می‌آورد. مواد غذایی سرشار از اگزالات عبارتند از: اسفناج، ریواس، آجیل ها، سبوس گندم و... . برای پیشگیری از تولید سنگ‌های اگزالات کلسیم از مصرف این مواد غذایی خودداری کنید.
 

رژیم DASH برای پیشگیری از سنگ کلیه در آینده

برای اینکه به یک برنامه غذایی درست مطابق با شرایط خودتان دست پیدا کنید حتما به یک کارشناس تغذیه مراجعه کنید تا مطابق با نوع سنگ کلیه شما رژیم مناسبی برایتان تجویز کند و در صورتیکه دارای اضافه وزن یا چاقی هستید بتوانید اضافه وزن خود را کاهش دهید. زیرا تحقیقات نشان می‌دهد اضافه وزن و چاقی احتمال ابتلا به سنگ کلیه بالاخص سنگ‌های اسید اوریکی را افزایش می‌دهد.

از طرفی رژیم‌های سختی که به سرعت باعث لاغری می‌شوند و از نظر مواد کربوهیدراتی محدود هستند بیشتر از سایر رژیم‌های غذایی ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می دهند و باید از چنین رژیم‌های غذایی بالاخص برای زمانی طولانی اجتناب کنید.

مطالعات متعدد نشان می‌دهد که رژیم غذایی DASH که به منظور کاهش فشار خون توصیه می‌شود ریسک ابتلا به سنگ کلیه را نیز کاهش می‌دهد و برای چنین شرایطی مناسب است. این رژیم سرشار از محصولات لبنی کم چرب، میوه‌ها و سبزیجات می‌باشد و از نظر پروتئین حیوانی محدود است.