واژه «کتابخانه» شاید در ذهن اکثریت ما همان مفهوم سنتی را تداعی کند. یک کتابخانه بزرگ با قفسه‌های بسیار که کتاب‌های کهنه و نو در آن خاک می‌خورند تا شخصی آن‌ها را به امانت ببرد.
البته دوران کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی اصلا به پایان نرسیده، اما انواع دیگری از کتابخانه‌ها ایجاد شده‌اند که شاید شکلی دیگر از مفهوم کتابخانه را برای ما تداعی کند.
در ادامه با چند کتابخانه عجیب و غریب آشنا خواهید شد.
کتابخانه درختی
الکس جانسون ایده‌ی کتاب‌خوانی در باجه تلفن، جاهای کوچک و فرودگاه‌ها را مطرح می‌کند. جانسون در مقدمه خود می‌نویسد: «مفهوم اصلی کتابخانه در حال تکامل است: اصول ابتداییِ بسیاری از این کتابخانه‌ها با کتابخانه‌های سنتی و دانشگاهی کاملا متفاوت است. مثلا برخی از کتابخانه‌های جدید اصلا نیازی به عضویت و کارت شناسایی ندارند، برخی دیگر نیز حتی از شما نمی‌خواهند کتاب را برگردانید!» این کتابخانه که در عکس می‌بینید تنها کمی از یک قفس پرنده بزرگتر است.
کتابخانه درختی در پارک لووا واقع شده و بخشی از جنبش «کتابخانه رایگان کوچک» است که در سال 2009 در ویسکانسین احداث شده است. نام کتابی که الکس جانسون نوشته «کتابخانه‌های غیرمحتمل» نام دارد و توسط انتشارات تایمز و هادسون چاپ شده است.
کانِکس کتاب
تخمین زده می‌شود که حدود 12000 کتابخانه کوچک رایگان در سراسر جهان وجود داشته باشد. توسعه‌دهندگان این پروژه می‌گویند: «مردم درک می‌کنند که کتاب محبوب خودشان را با اعضای دیگر جامعه خود به اشتراک بگذارند. فقط این نیست که بگوییم مردم کتاب‌های قدیمی خود را به این کتابخانه‌ها بدهند. مجموعه کتاب‌های منظمی در این کتابخانه وجود دارند.
در واقع این کتابخانه‌ها یک مجموعه هنری در محل زندگی شما هستند.» در سال 2013، معمارانی که با توسعه‌دهندگان این کتابخانه‌ها در نیویورک در ارتباط بودند، کانِکس‌های محافظ کتاب را طراحی کردند که با آرمان‌های این پروژه همخوانی داشته باشند. ایده اصلی که متعلق به شرکت «استریوتانک» بود کمک می‌کند عابران به راحتی از این کتابخانه‌ها استفاده کنند.
شاخه‌های علم و دانش
«دیدیر مولر» یک کتابخانه معلق است. بازدیدکنندگان می‌توانند کتاب‌ها را ورق بزنند و هر کتابی که می‌خواهند را بردارند و کتاب خود را جای آن بگذارند. طراحی این مجموعه کاملا هنری است؛ به شکلی که حتی کسانی که نسبت به کتاب بی‌میل هستند هم از اینجا خیلی خوششان خواهد آمد. پس از یک زلزله در کانتربری نیوزلند، یک یخچال به کتابخانه تبدیل شده بود. در پرتغال نیز کتابخانه‌ای طراحی شده است که تنها یک نفر می‌تواند در آن واحد از آن استفاده کند.
فراتر از کتاب
در سراسر جهان، معماران به کمک نیروهای خود آجر را روی ملاط می‌چینند تا بنای یک کتابخانه دیگر را احداث کنند. در کتابخانه دانشگاه سِیکِی ژاپن (عکس)، محفظه‌های سفینه‌ای شکل و عایق صدا تعبیه شده که بحث و گفتگو بین دانشجویان را تشویق کند. کتابخانه دانشگاه بیرمنگام نیز در سال 2013 افتتاح شد که از پوشش گیاهی، گالری هنری و یک مرکز سلامت نیز در آن استفاده شده است. معمار آن فرانسین هوبن می‌گوید: «کتابخانه‌های مدرن با مفهوم سنتی آن تفاوت دارند.»
بدون کارت عضویت کتاب ببرید!
در شرق آلمان در «لوکن والده»، یک ایستگاه راه‌آهن مخروبه بازسازی شده و به جای آن یک کتابخانه مدرن ساخته شده است. ساختمان فرعیِ کج کنار آن نمایی از مس و آلومینیوم دارد که زیر نور آفتاب می‌درخشد. پروژه‌ای دیگر در 140 کیلومتری غرب ماگدِبورگ (عکس) احداث شده که قبلا به جای آن یک ساختمان متروکه متعلق به جمهوری دمکراتیک آلمان (آلمان شرقی) وجود داشت. دفتر معماری کارو این ساختمان را طراحی کرده و «ساختار اجتماعی» هدف اصلی معماری آن بود. در این ساختمان سه پهلو که در فضای آزاد قرار دارد، 20 هزار کتاب وجود دارد که در قفسه‌های شیشه‌ای گذاشته شده‌اند. این مجموعه 24 ساعته باز است و اساس فعالیت آن «صداقت» است.
بر روی کوهان شتر
درست است که الان می‌توان یک کتابخانه را کاملا دانلود کرد، اما در برخی نقاط جهان هنوز هم حمل و نقل با حیوانات یک گزینه مناسب است. کتابخانه‌های سوار بر الاغ در زیمباوه، اتیوپی و کلمبیا وجود دارد. در لائوس، یک موسسه خیریه با فیل کتاب را برای مردم می‌آورد. جامبین داشدوندگ (عکس) یک نویسنده است که به مدت 20 سال با شتر کتاب را برای کودکان مغولی در صحرای گوبی می‌برد.
کتابخانه در چادر مسافرتی
کتابخانه‌های از این دست فراگیر شده است. در لتونی، یک نمونه بزرگ آن موقتا به جای کتابخانه محلی به کار گرفته شده است. البته اهداف دیگری نیز برای این دسته از کتابخانه‌ها وجود دارند. در جریان کمپین وال استریت در سال 2011، یکی از همین این کتابخانه‌ها برپا شده بود که 5500 کتاب را در خود جای می‌داد. آن چادر توسط «پاتی اسمیت» اهدا شده بود و در جریان یورش پلیس‌ها از بین رفت.
یک ایده خلاقانه
سالی تروت، طراح وسایل منزل است که در خانه خود در آستن تگزاس این قفسه‌ها را طراحی کرده است. او کتابخانه‌ای به ارتفاع 12 متر در منزل خود طراحی کرده که سه طبقه ارتفاع دارد. قسمت‌های بالاییِ آن تنها توسط یک صندلی کششی، از نوع صندلی‌های شیشه‌پاک‌کن‌ها، امکان‌پذیر است.
