می گویند خانم ها نازک نارنجی اند. کسی که این عبارت را باب کرده، مطمئنا از دردهای شایعی که خانم ها در طول زندگی خود- البته جدا از درد زایمان- متحمل می شوند، کاملا بی خبر بوده است. این دردها جدی و طاقت فرسایند و به علل گوناگونی ایجاد می شوند. خیال تان جمع باشد، در پایان این مطلب به قدرت و صبوری زنانه خود می بالید.

دردهای لگنی از علائم بسیار دشواری هستند که پزشک با آنها رو به رو است. این دردها می توانند به صورت حاد، سیکلیک (دوره ای) یا مزمن باشند. علل ناشی از دستگاه تناسلی این دردها بسیار متنوع هستند.

1- درد حاد:

درد شدیدی است با شروع ناگهانی و کوتاه مدت. بیشتر همراه باعلائم دیگری همچون تهوع، استفراغ، تعریق، اضطراب و گاهی با علائم عفونت مثل تب همراه است. در حالی که بیشتر این علائم همراه در درد مزمن لگن وجود ندارند.

شایع ترین عوامل درد حاد:

عوارض حاملکی: مثل حاملگی خارج از رحم، سقط جنین.

عفونت های حاد: این عفونت ها می توانند در رحم یا لوله های رحمی باشند.

اختلالات تخمدان: مثلا کیست های تخمدانی که خونریزی کرده اند، پیچ خوردگی تخمدان، پاره شدن کیست های تخمدان.

میتل اشمرس: دردهایی که میان سیکل به وجود می آیند و مربوط به زمان تخمک گذاری (آزادشدن تخمک) هستند. دردهای حاد لگن می توانند منشائی جز دستگاه تناسلی هم داشته باشند، مثل دردهای ناشی از دستگاه گوارش (آپاندیسیت، انسداد رود، سندروم روده تحریک پذیر و...) عفونت ها و سنگ های سیستم ادراری، دردهای ناشی از دیواره شکم مثل فتق جداره شکم.

2- درد سیکلیک:

شایع ترین این دردها دیسمنوره یا قاعدگی دردناک است که حدود 50 درصد خانم ها به آن دچارند. دیسمنوره به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شود. درد قاعدگی در دیسمنوره اولیه بدون بیماری لگنی است در حالی که در دیسمنوره ثانویه درد لگنی همراه با بیماری زمینه ای در لگن هستند.

دیسمنوره اولیه: معمولا 1-2سال بعد از بلوغ و شروع قاعدگی ها ظاهر می شود و معمولا در خانم های جوان تر دیده می شود اما گاهی تا دهه پنجم زندگی خانم باقی می ماند.

علت: افزایش تولید ماده پروستوگلاتدین در اندومتر (دیواره داخلی رحم) سبب افزایش فشار داخل رحم و انقباضات شدید رحمی می شود که به دنبال آن درد یا دیسمنوره ایجاد می شود.

علائم: درد ناشی از دیسمنوره اولیه معمولا چند ساعت قبل یا درست بعد از شروع خونریزی (شروع سیکل قاعدگی) بروز می کند و ممکن است 48-72 ساعت طول بکشد. این درد تقریبا شبیه درد زایمان است، اما بسیار خفیف تر و گاهی ممکن است همراه با درد کمر و پاها، تهوع، استفراغ، اسهال و به ندرت حملات سنکوپ باشد. این درد معمولا با ماساژ شکم، فشار یا حرکت بدن بهتر می شود.

درمان دارویی:  درمان دارویی باید در چند روز اول خونریزی قاعدگی صورت گیرد و برای اطلاع از پاسخ مثبت بیمار به دارو باید دوره 4-6 ماهه درمان برای او درنظر گرفته شود. در درمان این درد معمولا از داروها ضدالتهابی غیراستروئیدی استفاده می شود، مثل مفنامیک اسید یا بروفن اما این داروها باید قبل یا هنگام شروع درد تجویز شوند و به طور مداوم هر 6-8 ساعت مصرف شوند. در بیمارانی که تمایل به جلوگیری از بارداری دارند، قرص های ضدبارداری خوراکی هم بسیار مفید است. اگر بیمار به این رژیم پاسخ ندهد، می توان کدئین را به مدت 2-3 روز در ماه به روند درمان اضافه کرد.

درمان غیردارویی: طب سوزنی و تحریک الکتریکی عصب ها از روی پوست می توانند تا حدی برای بیمار مفید باشند.

دیسمنوره ثانویه: این درد معمولا در رابطه با اختلالات زمینه ای لگن رخ می دهد و معمولا سال ها بعد از بلوغ و شروع قاعدگی شروع می شود و تا چند روز بعد از قطع خونریزی ادامه پیدا می کند و در مقایسه با دیسمنوره اولیه زمان بسیار طولانی تری دارد. داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (مفنامیک اسید و بروفن) و قرص های جلوگیری از بارداری نسبت به دیسمنوره اولیه تاثیر کمتری در تسکین این درد دارند.

شایع ترین علل دیسمنوره ثانویه:

آندومتریوز: وجود بافت آندومتر به صورت نابجا در مناطق خارج از رحم. در این حالت علاوه بر دیسمنوره در بیشتر اوقات، درد هنگان نزدیکی و درد هنگام دفع مدفوع و حرکات روده هم وجود دارد.

آندومیوز: بافت اندومتر به صورت نابجا در لایه داخلی تر رحم (میومتر) وجود دارد. سن متوسط این بیماران معمولا چهل سال یا بیشتر است و افزایش تعداد حاملگی ها ممکن است یکی از عوامل خطر باشد. در این حالت ممکن است بیمار علاوه دبر دیسمنوره، احساس درد هنگام نزدیکی، درد هنگام دفع مدفوع با خونریزی شدید و طولانی مدت دوره قاعدگی داشته باشد. علائم اندومتریوز معمولا یک هفته بعد از شروع قاعدگی ایجاد می شود و تا قطع خونریزی برطرف نمی شوند. معمولا در این حالت اندازه رحم از حد طبیعی بزرگ تر است.

3- درد مزمن:

منظور دردهایی هستند که بیش تر از 6 ماه طول می کشند، محدود به لگن هستند و به حدی شدیدند که باعث ناتوانی عملکرد شخص می شود یا شخص نیاز به درمان طبی پیدا می کند.

درد مزمن لگن یک تشخیص عمومی است و مشمول بسیاری از علل می شود. معمولا بیماران مضطرب و افسرده اند و گاهی وضعیت زناشویی، اجتماعی و شغلی آنها تا حدودی مختل می شود. این بیماران اغلب به شیوه های معمول و مرسوم درمان های طبی جواب نداده اند و ممکن است سابقه ای از جراحی ناموفق برای درمان درد را هم ذکر کنند. حدود 60-80 درصد بیمارانی که به دلیل درد مزمن لگن تحت عمل لاپاروسکوپی قرار می گیرند، فاقد هرگونه بیماری زمینه ای در ناحیه لگن هستند.

از علل شایع درد مزمن لگن که غالبا نادیده گرفته می شود، می توان به علل خارج از دستگاه تناسلی اشاره کرد، مثل سندروم روده تحریک پذیر، التهاب مثانه، بیماری های عصبی- عضلانی کف لگن و دیواره شکم.

شایع ترین علل درد مزمن لگن به دستگاه تناسلی مربوط می شود:

آندومتریوز: یعنی وجود بافت اندومتر به صورت نابجا در خارج از رحم (کاشته های اندونومتریوتیک) که در هرکجا به وجود آید، موجب واکنش های التهابی خفیف شده و بعد از مدتی باعث چسبندگی آن منطقه و احشای مجاور می شود. باید دانست شدت درد با شدت ضایعات اندومتریوز ارتباطی ندارد، یعنی ممکن است ضایعه ای خفیف درد بسیار شدید داشته باشد و برعکس.

چسبندگی ها: از شکایات شایع بیماران دردهای غیردوره ای شکم است که گاهی با نزدیکی جنسی یا با فعالیت افزایش می یابد. احتمالا درد مزمنی که در اثر چسبندگی ها ایجاد می شود به دلیل محدودیت حرکات روده و به دنبال آن اتساع روده است، به علاوه گاهی این چسبندگی ها می توانند باعث انسداد روده هم بشوند. اکثر خانم هایی که چسبندگی دارند، قبلا تحت یک یا چند مورد عمل جراحی شکمی قرار گرفته اند. تشخیص این بیماران تنها با لاپاروسکوپی انجام می شود که در حین این عمل، چسبندگی ها هم تخریب می شوند.

سندروم احتقان لگن: وریدهای تخلیه کننده خون تخمدان ها و رحم احتقان می یابند. علت این پدیده نامشخص است اما گفته می شود ممکن است استرس های عصبی و به دنبال آن اختلال عملکرد سیستم عصبی عامل آن باشد.

علائم: درد دوطرفه پشت و قسمت تحتانی شکم، دیسمنوره ثانویه، نزدیکی دردناک، خونریزی غیرطبیعی رحم، خستگی مزمن و علائم سندروم روده تحریک پذیر.

درد این خانم ها معمولا با زمان تخمک گذاری یعنی میانه سیکل آغاز می شود و تا انتهای خونریزی قاعدگی ادامه می یابد. رحم معمولا بزرگ تر از حد عادی است و تخمدان ها معمولا بزرگ تر و حاوی کیست های متعددی هستند.

عفونت تحت حاد لوله های رحمی و تخمدان ها: اگر عفونت حادی وجود نداشته باشد که کامل درمان نشود یا عفونت از ابتدا با میکروب های خاصی مانند کلامیدیا یا مایکوپلاسما باشد، عفونت حادی ایجاد می شود. در این حالت علاوه بر درد لگن، حساسیت شکم و تخمدان ها هنگام معاینه هم وجود دارد.

سندروم بقایای تخمدان: بیمارانی که به هر دلیل تحت عمل جراحی خارج کردن لوله و تخمدان قرار گرفته اند ممکن است قسمتی از بافت قشری تخمدان شان باقی بماند. این بافت ممکن است داخل چسبندگی های متعاقبی که ایجاد می شود، گیر کرده و کیست های دردناکی را ایجاد کند. علائم آن معمولا به صورت درد قسمت جانبی لگن (محل تخمدان) که اغلب به همراه تخمک گذاری این درد ایجاد می شود و نیز به صورت درد تیز، خنجری، مداوم و مبهم است و احتمالا بیمار به خاطر چسبندگی های موجود مشکلات گوارشی یا ادراری هم دارد. این علائم معمولات 2- 5 سال بعد از جراحی اولیه بروز می کنند.

علل درد مزمن لگنی که مربوط به دستگاه تناسلی نیستند:

علل گوارشی: از مهم ترین علل می توان به سندروم روده تحریک پذیر اشاره کرد که در حدود 35 درصد بیماران دیده می شود و علت بروز آن نامشخص است اما افزایش حساسیت روده نسبت به استاع می تواند عامل شروع درد باشد، یعنی با حجم های کمتری از اتساع روده، درد شکم و لگن ایجاد می شود.

علامت اصلی آن دردش کم است، اما علائم دیگری مثل استاع شکم، نفخ بیش از حد، اسهال و یبوست های متناوب، افزایش درد قبل از دفع مدفوع، کاهش درد بعد از دفع مدفوع و تشدید درد در اثر افزایش حرکات دستگاه گوارش (مثلا صرف غذای پرچرب، استرس، اضطراب، افسردگی و خون ریزی های قاعدگی) هم برای این درد مشاهده شده است. این درد معمولا متناوب است و بیشتر در ربع تحتانی ناحیه چپ شکم ایجاد می شود.

علل سیستم ادراری: شایع ترین نوع آن سندروم پیشاب راهی است که علاوه بر درد شکم، بیمار علائم سیستم ادراری را هم ذکر می کند مثل سوزش و تکرر ادرار، احساس فوریت دفع ادرار و اغلب نزدیکی دردناک. علت این مورد هم ناشناخته است اما گفته می شود عفونت ها و انسداد پیشاب راه و حتی عوامل روحی و روانی در آن نقش داشته باشند.

علل عصبی عضلانی: آسیب دیدگی و به دام افتادن اعصاب دیواره شکم ممکن است خود به خود یا در عرض هفته ها یا سال ها بعد از برش های پوستی جراحی رخ دهد. یعنی ممکن است عصبی که در مسیر برش است آسیب ببیند یا هنگام دوختن جدار شکم، در جدار شکم محبوس شود. معمولا درد تیز، سوزشی و مبهم است و بیمار می تواند با نوک انگشتان درد را در نقطه ای نشان دهد. خم کردن پاها، ورزش و فعالیت بدنی باعث تشدید درد می شوند.

علل میوفاسیال: شایع ترین نوع آن فیبرومیالژی است که سه نشانه اصلی دارد: درد منتشر، خستگی و خواب غیرنیروبر. در چهار ربع شکم نقاط حساس و تحریک پذیری به نام نقاط تریگر وجود دارند که با فشار نوک انگشت، درد موضعی آغاز می شود.

به دلیل اینکه علل بسیار متنوعی در مورد دردهای لگنی موجود است، روش های ارزیابی و تشخیصی آنها متفاوت هستند و بسته به علت یافت شده برای درد لگنی، درمان مناسب توسط پزشک باید انجام گیرد. در بیمارانی که منشا مشخصی برای دردشان پیدا نشده است، معمولا درمان باید چندبعدی باشد؛ ویزیت های منظم توسط پزشک، روان درمانی، آموزش تکنیک های ریلکسیشن، کنترل استرس، مشاوره جنسی و زناشویی و همچنین طب سوزنی.