نام : یوری الکسی‌یویچ گاگارین
زادروز : ۹ مارس ۱۹۳۴
ملیت : اتحاد جماهیر شوروی
دستاورد: نخستین فضانورد جهان
طول پرواز فضایی : یک ساعت و 48 دقیقه
مرگ: ۲۷ مارس ۱۹۶۸ میلادی -(در سن 34 سالگی)
یوری الکسی‌یویچ گاگارین (به روسی: Юрий Алексеевич Гагарин) فضانورد روسی و متولد ۹ مارس ۱۹۳۴ میلادی (۱۸ اسفند ۱۳۱۲)، نخستین فضانورد جهان بود.
یوری گاگارین در روز ۱۲ آوریل ۱۹۶۱ میلادی (۲۳ فروردین ۱۳۴۰) توسط فضاپیمای وُستوک-۱ به فضا رفت و به مدت ۱۰۸ دقیقه مدار زمین را یک دور بطور کامل پیمود. عصر سفرهای فضایی انسان با این پرواز آغاز گشت.
یوری گاگارین پس از پرواز تاریخی خود به سمت ریاست مرکز آموزش فضانوردان در شهرک ستاره‌ها انتخاب شد. در همین حال و در کنار شغل حرفه‌ای خود، با بازدید و سخنرانی در شهرها و کشورهای گوناگون، نقش عمده‌ای در افزایش آگاهی عمومی در مورد سفرهای فضایی ایفا نمود. یوری گاگارین به خاطر سفر فضایی تاریخی خود تبدیل به ستاره‌ای جهانی شد و نشان‌ها و عنوان‌های افتخار بی‌شماری از سراسر جهان دریافت کرد.
تولد و زندگی یوری گاگارین
یوری الکسی‌یویچ گاگارین، در تاریخ ۹ مارس ۱۹۳۴ میلادی (۱۸ اسفند ۱۳۱۲ خورشیدی) در روستای کلوشینو در نزدیکی شهر گژاتسک واقع در استان اسمولنسک در کشور روسیه (اتحاد شوروی) چشم به جهان گشود. پدرش الکسی ایوانویچ گاگارین (۱۹۷۳-۱۹۰۲)، و مادرش آنا تیموفیونا ماتویوا گاگارینا (۱۹۸۴-۱۹۰۳) هر دو در یک مزرعه تعاونی به کار اشتغال داشتند و خانواده گاگارین روی یک زمین مشترک، کشاورزی می‌کردند.
مادر او کتاب‌خوانی قهار و پدرش درودگری حرفه‌ای بود. این زوج ۴ فرزند داشتند که یوری سومین آنها بود. در خلال جنگ جهانی دوم، خانواده گاگارین نیز مانند بیشتر خانواده‌های روسی درد و رنج بسیاری را تحمل کردند. دو خواهر و برادر بزرگتر وی در سال ۱۹۴۳ به آلمان برده شدند و تنها پس از جنگ دوباره به وطن بازگشتند.
یوری که مجبور بود زود به کار مشغول شود، کارگاه آهنگری را برگزید و اندکی بعد او برای ادامه تحصیل در مدرسه عالی تکنولوژی انتخاب شد. در همان زمان یوری به عضویت کلوپ هوایی درآمد و پرواز با هواپیمای سبک را آموخت. این تفریح جدید که قسمت اعظم وقت یوری را اشغال کرده بود، دریچه جدیدی در زندگی وی گشود.
یوری که سخت تلاش می‌کرد سرانجام در سال ۱۹۵۵ فارغ التحصیل شد. علاقه شدید وی به خلبانی باعث شد که پس از پایان تحصیلات وارد مدرسه آموزش خلبانی ارنبرگ شود. یوری در همانجا با همسر آینده اش والنتینا گوریچوا آشنا شد.
یوری گاگارین و همسرش والنتینا گوریچوا
یوری گاگارین و دخترانش
انتخاب یوری گاگارین برای مامورین فضایی
در سال ۱۹۶۰ جستجوی وسیعی برای یافتن فرد مناسب برای مأموریت فضایی آغاز شد و پس از جستجو و آزمایشات فراوان دو نفر به عنوان آخرین انتخابها باقی ماندند: یوری گاگارین و گرمان تیتوف. به نظر می رسد علت انتخاب گاگارین و برتری او به تیتوف شخصیت ویژه او بود. گاگارین مردی خوش مشرب و متواضع بود. با وجود قد کوتاه ۱۵۷ سانتیمتریش در میهمانی ها و مراسم رسمی بسیار به چشم می آمد. اما تیتوف برعکس فردی گوشه گیر و ساکت بود.
اولین پرواز انسان به فضا
سرانجام در ساعت نه و هفت دقیقه صبح روز چهارشنبه ۱۲ آوریل ۱۹۶۱میلادی (۲۳ فروردین ۱۳۴۰ خورشیدی) به وقت مسکو، یوری گاگارین از پایگاه فضایی بایکونور سوار بر موشک فضاپیمای وستوک۱ اولین انسانی شد که مرز فضا را گشود و قدم به دنیایی اسرارآمیز نهاد. یوری گاگارین، سرنشین خوشبخت این فضاپیمای تاریخی اولین بشری بود که به فضا سفر کرد.
مداری که یوری گاگارین پیمود، مداری بیضی شکل بود که حداقل ارتفاع آن ۱۶۹ کیلومتر و حداکثر ارتفاع آن ۳۱۵ کیلومتر بود. صفحه این مدار با صفحه استوا زاویه‌ای ۶۵ درجه‌ای می‌ساخت تا فرود وی در خاک شوروی تضمین شود. زمانی که یوری در مدار زمین بود، امید کمی به بازگشت وی بود و فرض بر این بود که یوری در هنگام بازگشت به زمین خواهد مرد. یوری گاگارین پس از این سفر تاریخی به چهره سرشناس جهان تبدیل شد و و از اینجا بود که عصر سفرهای فضایی انسان با این پرواز آغاز گشت ضمن اینکه اتحاد جماهیر شوروی از این چهره استفاده‌های سیاسی بسیاری کرد.
مشکل یوری در بازگشت به زمین
متخصصان در مرکز کنترل پرواز، بوسیله سه کانال رادیویی و یک کانال تلویزیونی با یوری گاگارین در مدار زمین ارتباط داشتند. نخستین جمله‌هایی که گاگارین به زمین مخابره کرد این بود: “پرواز به خوبی ادامه دارد، دید خوبی دارم، من زمین را می‌بینم، خیلی زیبا است”.
فضاپیمای وستوک-۱ پس از طی بخش بزرگی از مسیر پرواز بر فراز قارهٔ آفریقا رسید و سیستم ناوبری بطور خودکار ترمزهای سوخت مایع را بکار انداختند. قرار بر این بود که حدود ۱۰ تا ۱۲ ثانیه پس از اتمام کار موتور ترمز، بخش سرویس‌دهی فضاپیما از کپسول فضایی گاگارین جدا و مرحله بازگشت به زمین آغاز گردد. اما به علت گیر کردن کابل‌های اتصال دهنده این دو بخش، بخش سرویس‌دهی در حالت نیمه‌متصل به کپسول حامل گاگارین باقی ماند. کپسول گاگارین در این لحظه در حال ورود به جو زمین بود و این مشکل باعث شد که حول محور خود دچار دوران شدید و غیرقابل کنترل شود.
یوری گاگارین خود در مورد این حادثه می‌گوید: “به محض اینکه کار موتور ترمز پایان یافت، فضاپیما تکان شدیدی خورد و شروع کرد به چرخش با سرعت بالا دور محور خودش، سرعت چرخش حدود ۳۰ درجه در ثانیه بود. همه چیز می‌چرخید. این رویداد بر فراز قاره آفریقا رخ داد، از پنجره یک لحظه قاره آفریقا، یک لحظه افق زمین و لحظه دیگر آسمان را می‌دیدم. اصلا وقت نداشتم خودم را در برابر نور شدید آفتاب محافظت کنم که کور نشوم. پاهایم را به سمت پنجره پایینی بردم که جلوی نور را بگیرد اما پنجره را نبستم چون می‌خواستم موقعیت خودم را بدانم و ببینم اوضاع از چه قرار است.”
با ورود به لایه‌های ضخیم‌تر جو زمین، فضاپیما دچار دوران و تکان‌های شدیدتری شد. با این وجود، گاگارین اعتماد به نفس خود را از دست نداد و باور داشت که هنوز فضاپیما شانس فرود عادی را از دست نداده: “من به کنترل زمین اطلاع دادم که مرحله جداسازی بر اساس برنامه روی نداده. اما هنوز به نظرم موقعیت اضطراری نبود، و من روی صفحه کنترل کُد VN4 را به زمین مخابره کردم (معنی کُد: همه چیز بخوبی پیش می‌رود).
این حالت حدود ده دقیقه ادامه داشت تا اینکه کابل‌ها در اثر حرارت شدید ناشی از ورود به جو زمین سوختند و بالاخره کپسول گاکارین در ساعت ۱۰:۳۵ دقیقه آزاد شد. گاگارین اعتقاد داشت که در بدترین لحظات این حادثه، فشاری در حدود ۱۰ جی (G-force) به او وارد می‌شده‌است: “در یک لحظه، برای حدود ۲-۳ ثانیه، داده‌های روی صفحه کنترل محو شدند و جلوی چشمانم تیره شد. خودم را محکم گرفتم و تلاش کردم در برابر فشار مقاومت کنم، تا بالاخره همه چیز تقریبا به حالت عادی برگشت.”
فرود اولین فضانورد به زمین
یوری گاگارین پس از ۱۰۸ دقیقه پرواز و یک دور گردش کامل در مدار زمین، در ۲۶ کیلومتری جنوب غربی شهر انگلس در منطقه ساراتوف فرود آمد. این نقطه از منطقه پیش‌بینی شده برای فرود فاصله زیادی داشت و کسی برای استقبال از او حاضر نبود. آنا آکیموونا تاتارووا، همسر جنگلبان محلی و نوه ۶ ساله‌اش اولین کسانی بودند که گاگارین را پس از فرود دیدند. یوری گاگارین ماجرا را این گونه تعریف می‌کند: “آنها وقتی مرا با لباس و کلاه فضایی و چتر نجاتم دیدند، ترسیدند و عقب رفتند. من به آنها گفتم نگران نباشید من هم مثل شما شهروند شوروی هستم، همین الان از فضا برگشتم و دنبال تلفن می‌گردم که به مسکو زنگ بزنم.”
گاگارین پس از تماس تلفنی با دفتر نیروی هوایی، پیامی به این مضمون فرستاد: “پیامی برای نیروی هوایی، ماموریت با موفقیت انجام شد، در این موقعیت (…) فرود آمدم، حالم خوب است، ضرب‌دیدگی و شکستگی هم ندارم. گاگارین”. در این ماموریت فضایی که نزدیک بود به فاجعه ختم شود مشکلات فنی زیادی بوجود آمد اما برای مقامات شوروی این پرواز ۱۰۸ دقیقه ای یک کودتای تبلیغاتی بود.
مقامات شوروی سابق که دوست داشتند به جهان نشان دهند تحت حاکمیت کمونیست ها حتی پسر یک کارگر نیز می تواند به موفقیت های بزرگ نائل آید و نیز نگران از اینکه امریکا در مسابقه فضایی جلو بیافتد، فورا فضاپیمای حامل گاگارین بیست و هفت ساله را به فضا فرستادند بطوریکه با قرار گرفتن فضاپیمای حامل گاگارین در مدار زمین، شوروی سابق در مسابقه فضایی آن زمان از امریکا پیش افتاد.
جمعیت زیادی در میدان سرخ شهر مسکو برای استقبال از گاگارین گردآمده بودند. یوری گاگارین پس از بازگشت به زمین، بلافاصله تبدیل به ستاره‌ای جهانی شد. او به کشورهای گوناگون از جمله ایتالیا، چکسلواکی، بریتانیای کبیر، آلمان، مجارستان، فرانسه، بلغارستان، غنا، کوبا، مکزیک، برزیل، نروژ، هند، مصر، لیبریا، کانادا و ژاپن سفر کرد و مورد استقبال رسمی مقامات و هوادارانش قرار گرفت. او در بسیاری از کشورها نشان‌های افتخار دریافت و از پیکره‌هایی که به افتخارش برپا شده بود پرده‌برداری کرد. در بریتانیا میهمان نخستین اتحادیه کارگری جهان بود و در پاریس خیابانی به نام وی نامگذاری شد.
نام شهر گژاتسک، شهر کوچکی که گاگارین بیشتر سال های کودکی خود را در آن گذراند را سال‌ها بعد در ۱۹۶۸، به افتخار گاگارین به “شهر گاگارین” تغییر دادند.
پس از پرواز تا مرگ
در سال ۱۹۶۲، یوری گاگارین به سمت معاونت شورای عالی اتحاد شوروی منصوب شد، اما پس از مدتی به مرکز فضانوردی شوروی در «شهرک ستاره‌ها» بازگشت و به مدت ۷ سال در گروهی کار کرد که هدفشان طراحی فضاپیماهایی با قابلیت استفاده مجدد بود. وی پس از مدتی به سمت معاون مدیریت شهرک ستاره‌ها انتخاب شد، و همزمان به تمریناتش به عنوان خلبان هواپیمای جنگنده ادامه داد.
هشت سال پس از سفر فضایی، در یک سانحه هوایی در روز ۲۷ مارس سال ۱۹۶۸، هواپیمای میگ-۱۵ یوری گاگارین و مربی پروازش طی یک پرواز تمرینی دچار سانحه شد و سقوط کرد و هردو سرنشین آن کشته شدند.
علت دقیق سانحه روشن نیست، اما بر اساس نتایج پژوهشی که در سال ۱۹۸۶ انجام گرفت، تلاطم ناشی از پس‌سوز موتور جت یک فروند هواپیمای سوخو-۱۱ احتمالاً باعث شده که گاگارین و مربی‌اش کنترل هواپیمایشان را بطور مرگباری از دست بدهند. بدی هوا در روز سانحه نیز مطمئناً در این سقوط بی‌تاثیر نبوده‌است.
