رازیانه با نام علمی foeniculum vulgare miller و نام عربی رازیانج، گیاهی است علفی، معطر به ارتفاع 1-2 متر و با برگ‏هایی با پهنک منقسم به قطعات نازک و نخی شکل است.

گل‏ها زرد و مجتمع به صورت چتر است. رازیانه دارای دو نوع قابل کشت است که با نام‏های عمومی رازیانه تلخ (bitter fennel) و رازیانه شیرین (sweet fennel) شناخته می‏شوند.

بخش مورد استفاده رازیانه میوه آن است که غالبا بذر می‏نامند و همچنین ریشه آن دارای اثرات درمانی است.

در کتب طب سنتی (مخزن الادویه و ...) رازیانه دارای 2 نوع می باشد: بستانی و برّی. بستانی را بهترین نوع آن معرفی کرده است و رازیانه ای که به طور متداول مورد استفاده است همین نوع می باشد و در این مقاله به معرفی رازیانه بستانی می پردازیم.

طبیعت آن در ابتدای درجه سوم گرم و در آخر درجه اول خشک است.

از دیدگاه طب سنتی ایران:

* تقویت کننده قوای بینایی و معده و کاهنده ریاح است.

* سبب افزایش تولید شیر می شود به خصوص نوع تازه آن

* دم کرده آن به همراه انجیر در برخی از انواع سرفه و آسم و تنگی نفس مفید است .

* به تنهایی و یا با ادویه مناسبه جهت کاهش (تحلیل) ریاح غلیظه و درد پهلو و تهیگاه و قولنج و رفع رطوبات رقیقه و غلیظه و چسبنده به معده و کاهش حالت تهوع و برخی از انواع اسهال مزمن مفید است.

*خوردن پودر شده آن (سفوف) با گلقند سرشته جهت تقویت معده و رفع رطوبات و بلاغم مفید است.

* رازیانه به علت داشتن استروژن و داشتن طبع گرم اثرات خوبی روی شادابی، شفافیت و از بین بردن لکه های پوستی دارد. رازیانه در رفع چین و چروک های پوست زنان بسیار موثر است و باعث تداوم جوانی چهره زنان می شود و به علت خاصیت ضد بلغمی موجب از بین رفتن کیست‌های زیر چشمی می شود. برای رفع لکه‌های پوستی نیز اگر عرق رازیانه با گلاب و روغن بنفشه و کمی پودر زعفران مخلوط شود و شبها به پوست صورت مالیده شود، می تواند در رفع آن‌ها و چین و چروک‌ها موثر باشد.

* رازیانه طبع گرم و خشکی دارد و رطوبت های بدن زنان را رفع می کند به طوری که تنظیم کننده وضعیت هورمونی آن‌ها است.

* در حال حاضر به دلیل تغییر سبک تغذیه و رفتن به سمت تغذیه غربی، زنان کشورمان از مشکلات بسیاری رنج می برند که از آن جمله می توان به دردهای دوران قاعدگی، نامنظمی‌های این دوران، عفونت و اختلالات هورمونی اشاره کرد. در چنین شرایطی مصرف گیاهان دارویی مانند رازیانه به میزان روزانه حداقل یک لیوان، این دردها را برطرف می کند و معمولا با تنظیم هورمون‌های زنانه و بهبود وضعیت زنانه همراه خواهد بود.

کاربردها در طب نوین

در حال حاضر هم از میوه رازیانه و هم از روغن حاصل از آن استفاده درمانی می‏ شود.

مقدار و ترکیب شیمیایی اسانس رازیانه برحسب گونه گیاه و منشا آن کاملاً متغیر است همچنین تفاوت عمده‏ای میان اسانس حاصل از میوه ها و اسانس حاصل از گیاه تام وجود دارد.

مواد موثره اصلی موجود در دانه و روغن: trans-anethols (50-75%) است که میزان آن در اسانس حاصل از رازیانه شیرین 80-90% است. همچنین دارای (3-10%) Estragole می باشند.

روغن و دانه رازیانه دارای اثرات تحریکی بر حرکات دستگاه گوارش می باشد و در غلظت بالاتر اثرات ضد اسپاسم دارد. همچنینanethole  و fencholne موجود در آن اثرات مهاری بر ترشحات دستگاه تنفسی دارد.

میوه و روغن حاصل از رازیانه نیز جهت درمان سرفه، برونشیت و درمان اختلالات هضمی مورد پذیرش است.

سایر کاربردهای درمانی در حال تحقیق رازیانه شامل اثربخشی در اختلالات عملکرد هضمی معده، احساس پری و سنگینی معده، نفخ شکم است.

خطرات و هشدارها

* از دیدگاه طب سنتی در افراد گرم مزاج مضر است و هضم آن به کندی صورت گرفته و سبب ایجاد سستی در معده می شود.

* بدون اطلاع پزشک نباید فرآورده‏های رازیانه را برای بیش از چند هفته مورد استفاده قرار داد، همچنین مصرف روغن(oil) و دانه رازیانه(seed) در دوران بارداری ممنوعیت مصرف دارد.

* واکنش‏های حساسیتی در پوست و دستگاه تنفس گزارش شده است و درصدی از بیماران حساس به کرفس نسبت به رازیانه نیز واکنش‏های حساسیتی نشان می‏ دهند.

* در موارد معدودی ممکن است مصرف رازیانه به میزان بالا موجب بدتر شدن نظم دوران قاعدگی شود که در این حالت لازم است بیمار ابتدا با زیاد کردن و سپس با کم کردن میزان رازیانه به تدریج وضعیت مطلوب را به دست آورد.

* مصرف رازیانه در دوران عادت ماهانه مشکلی ندارد اما میزان مصرف بستگی به وضعیت بیمار دارد.