در چند دهه اخیر، میانگین سن بیماران سرطان دهان 60 سال بود ولی امروزه این میانگین سنی پایین آمده و شاهد ابتلای جوانان به توده هایی در حفره دهان هستیم. در «دهان و دندان» این هفته درباره توده های بدخیم دهانی با دکتر محسن نراقی، فلوشیپ فوق تخصصی راینولوژی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگو کرده ایم.
چرا توده های دهانی دیر تشخیص داده می شوند؟
- علت اینکه ضایعات بدخیم دهانی با تاخیر تشخیص داده می شوند، شیوع زیاد ضایعات خوش خیم دهانی مانند زخم های آفتی و ... است که برای بیمار شبهه ایجاد می کند که این ضایعه هم مانند ضایعات قبلی خود به خود برطرف خواهد شد در حالی که ضایعات بدخیم برطرف نمی شوند مگر با درمان جراحی؛ بنابراین ضایعاتی دهانی که بیش از 15-10 روز در دهان باقی بمانند، حتما به بررسی نیاز دارند.
سرطان های حفره دهانی بیشتر از چه نوعی هستند؟
- شایع ترین نوع تومورها، سلول های سنگفرشی حفره دهانی را درگیر می کند ولی ابتلا به این نوع سرطان ها معمولا اتفاقی نیست و در افرادی اتفاق می افتد که عامل خطر را داشته باشند.
چه عوامل خطری؟
- مهمترین عامل مرتبط با سرطان حفره دهانی مصرف سیگار و الکل است. البته الکل تقویت کننده اثر سرطانزایی سیگار است؛ یعنی احتمال ابتلای مرد یا زنی که سیگار می کشد به ترتیب 2 برابر و 3 برابر بالا می رود.
این خطر با تعداد سیگار در روز و سال های استعمال آن ارتباط مستقیم دارد. الکل نیز به تنهایی احتمال ابتلا به این سرطان را 2 تا 3 برابر می کند اما در کسانی که هم سیگار می کشند و هم الکل مصرف می کنند، این احتمال به 35 برابر افزایش می یابد. بعضی از سیگاری ها هم عادت دارند سیگا ررا به طور معکوس در دهان قرار دهند که عمل بسیار خطرناکی است. چنین افرادی 47 برابر غیرسیگاری ها در معرض خطر سرطان کام سخت قرار دارند و ویروسی نیز به نام پاپیلومای انسانی که ارتباط نزدیکی با سرطان دهانه رحم دارد در سرطان های سلول های سنگفرشی سر و گردن نقش دارد.
تماس با اشعه فرابنفش خورشیدنیز در ایجاد سرطان لب نقش دارد؛ به خصوص در کسانی که لب پایین شان بیش از حد به جلو متمایل شده و حاشیه لب پایین در معرض نور خورشید قرار گرفته است. افرادی که پیپ می کشند و لب با مواد شیمیایی و سمی در تماس است هم در معرض ابتلا به سرطان لب هستند.
آیا ضایعات سرطانی از ابتدا ماهیت سرطانی دارند یا بعد به سرطان تبدیل می شوند؟
- بعضی از ضایعات سرطان نیستند ولی به ضایعات پیش بدخیم حفره دهانی معروف اند و لکوپلاتی نام دارند. نمای مخاطی سفید ضایعه سفید است و از بافت زیرین جدا نمی شود. خطر پیشرفت به سمت بدخیم در این ضایعات 7 برابر است.
آیا ضایعات بدخیم همیشه بی علامت هستند؟
- هر چه بیماری بیشتر پیشروی کند، علامت های آن هم متنوع تر می شود. سفتی هنگام باز کردن دهان، دردهای دهانی - دندانی، بوی بد دهان، تغییر تناسب دندان های مصنوعی قبلی، اختلال در بلع، اختلال در تکلم و بی حسی در صورت و کاهش وزن و خونریزی از علائم تومورهای دهانی است.
چگونه می توان تشخیص داد تومور سرطانی است؟
- بعد از معاینه و گرفتن شرح حال کامل از بیمار، پرسیدن بیماری های قبلی، استعمال دخانیات و مصرف الکل، به نمونه برداری از حاشیه تومور نیاز است. با عکسبرداری وسعت بیماری و گسترش تومور به لنف ها ارزیابی می شود.
درمان جراحی است؟
- بله، درمان جراحی است و جراحی اش هم 3 نوع است که جراح براساس نوع تومور و منطقه درگیر و عمق آن تصمیم می گیرد که چگونه تومور را خارج کند. بعضی از بیماران به دلیل گسترش تومور به اطراف به پرتودرمانی هم نیاز دارند.
آیا بعد از درمان کامل احتمال عود بیماری وجود دارد؟
- در بیمارانی که علت تومورشان، کشیدن سیگار تشخیص داده شود، احتمال مجدد پیداش تومور بعدی وجود دارد. از هر 7 بیمار مبتلا به بدخیمی اولیه، در سر و گردن یک نفر به تومور اولیه بعدی مبتلا می شود. بیشتر عودها طی 2 سال اول ظاهر می شوند. محل بدخیمی بعدی در بیمارانی که به سرطان حفره دهان مبتلا هستند، مری در ناحیه گردن است. به همین دلیل چنین بیمارانی به محض اشکال در بلع نیاز است ارزیابی تشخیصی شوند.
فروید، سیگار برگ و سرطان دهان
زیگموند فروید، عصب شناس سرشناس اتریشی که پدر علم روانکاوی شناخته می شود، در فوریه 1923 به دلیل افراط در کشیدن سیگار برگ، دچار سرطان دهان شد. او ابتدا این مسئله را به صورت راز نگه داشت اما بالاخره موضوع را با یکی از دوستانش که جراح بود، در میان گذاشت.
دکتر به او گفت که توده باید برداشته شود. فروید با یک متخصص پوست که از دوستانش بود نیز مشورت کرد و از زبان او شنید که حتما باید سیگارش را ترک کند اما او نیز درباره جدی بودن سرطانش چیزی نگفت.
فروید بعد از مدتی به دیدن پزشکی رفت که سرطان او را تهاجمی تشخیص داده بود و از زبان او نیز شنید که برای جلوگیری از رشد سرطانش باید سیگار را ترک کند. بالاخره توسط یک متخصص گوش، حلق و بینی که فروید صلاحیت فردی، اجتماعی نه پزشکی او را زیر سوال برده بود، تحت درمان قرار گرفت.
او قبل و بعد از عمل دچار خونریزی شد و به سختی از مرگ جان سالم به در برد. پس از عمل هم به صورت مرتب توسط جراح اولش ویزیت شد. در اثنای همین ویزیت ها متوجه شد که عمل های بعدی نیز باید انجام بگیرد اما جراحش از گفتن این حقیقت به فروید خودداری می کرد چرا که فکر می کرد اگر او متوجه مسئله شود، ممکن است دست به خودکشی بزند.
بالاخره اواسط سپتامبر 1939 سرطان سقف دهان فروید باعث درد شدیدی شد و پزشکان به او اعلام کردند که توده اش قابل جراحی نیست. آخرین کتابی که او خواند، چرم ساغری بالزاک بود که باعث شد مدتی از ادامه درمان سر باز بزند اما بالاخره مدتی بعد نزد پزشکش رفت و به او گفت: «قرارمان را که فراموش نکرده ای؟ من به آخر خط رسیده ام یا نه؟ قرار بود با من صادق باشی و تنهایم نگذاری.»
دوستش به او اطمینان داد که قرارشان یادش نرفته و فروید به درمان ادامه داد... پس از کش و قوس هایی بالاخره فروید در 23 سپتامبر 1939 از دنیا رفت.
آنچه درباره سرطان فروید جالب توجه است، توجه به این نکته است که از زمان تشخیص بیماری اش در فوریه 1923 تا زمان مرگش در 23 سپتامبر 1939 او به مدت 16 سال با سرطانش جنگید و توانست بیماری اش را مدیریت کند.
