تا به حال كنجكاو بوده‌اید كه بدانید چند بار اجابت مزاج در روز طبیعی محسوب می‌شود یا اینكه تغییر قوام و رنگ و بوی مدفوع نشانه چیست؟ متخصصان معتقدند هرگونه تغییر در اجابت مزاج می‌تواند نشان‌دهنده وجود یك بیماری یا اختلال خاص در بدن باشد، پس اگر می‌خواهید با انواع این تغییرات و دلایل آنها آشنا شوید صحبت‌های دكتر مژگان فروتن، فوق تخصص گوارش، كبد و مجاری صفراوی، دانشیار دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی و دكتر علیرضا عباسیان، متخصص طب سنتی و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی تهران را حتما بخوانید.
دفع نوعی استفراغ است!
به‌گفته دكتر عباسیان در طب سنتی تعدادی ورودی و خروجی برای بدن تعریف شده است. یك بدن سالم باید قادر باشد مواد مفید را از ورودی‌ها دریافت كرده و در خود حبس كند تا درنهایت آنها را به مصرف برساند، همچنین باید بتواند مواد مضر را از بدن بیرون بریزد.
به این فرآیند‌ها، احتباس (نگه داشتن مواد مفید) و استفراغ (دفع مواد مضر) گفته می‌شود. درواقع بالا آوردن مواد غذایی فقط یك نوع از استفراغات است و به هرگونه خروجی دیگر از بدن مثل مدفوع نیز استفراغ گفته می‌شود. جالب است بدانید دفع مدفوع همیشه با مقداری آب و مواد مفید بدن نیز همراه است یعنی فقط مواد مضر از آن دفع نمی‌شود.
روزی چند بار دفع طبیعی است؟
دكتر مژگان فروتن، فوق تخصص گوارش معتقد است اجابت مزاج از سه بار در روز تا سه بار در هفته طبیعی محسوب می‌شود البته به‌شرط اینكه هربار خیلی طول نكشد و نیازی به زور زدن بیش از حد و استفاده از وسایل كمكی برای تخلیه مدفوع وجود نداشته باشد. دكتر علیرضا عباسیان، متخصص طب سنتی نیز نظری مشابه دارد.
به‌گفته او اجابت مزاج باید حداقل روزی یک‌بار انجام شود. قوام مواد دفعی نیز باید به صورتی باشد كه فرد را اذیت نكند یعنی نه آنقدر خشك باشد كه مدت دفع را طولانی كند، به فرد فشار بیاورد و ناحیه مقعد را زخم كند و نه آنقدر آبكی باشد كه همراه خود مایعات بسیار زیاد و مواد مغذی که از قبل جذب شده‌اند را دفع كند.
چند نوع اسهال و یبوست داریم؟
دكتر فروتن یبوست را به دو صورت تعریف می‌كند؛ یكی زمانی كه تعداد دفعات مدفوع كردن كم می‌شود (كمتر از سه بار در هفته) و دیگری زمانی كه فرد هر روز دفع دارد اما یا دفع ناكامل دارد یا اجابت مزاجش همراه با مشكلاتی مثل احساس انسداد است و نیاز به وسایل كمكی برای تخلیه مدفوع پیدا می‌كند. اسهال نیز به حالتی گفته می‌شود كه در آن قوام مدفوع كاهش پیدا می‌كند؛
حال این كاهش قوام می‌تواند همراه با افزایش دفعات اجابت مزاج (بیشتر از سه بار در روز) یا افزایش حجم مدفوع (بیشتر از 200 سی‌سی در روز) باشد. اگر حجم مدفوع افزایش پیدا نكرده باشد و فقط تعداد دفعات اجابت مزاج زیاد شده باشد، می‌گوییم فرد دچار اسهال كاذب شده است. این حالت بیشتر در كسانی دیده می‌شود كه مبتلا به روده تحریك‌پذیر هستند. درصورت وقوع یبوست یا اسهال و حتی اسهال كاذب، حتما باید به پزشك مراجعه كنید و تحت درمان قرار بگیرید.
اگر شكم‌تان دیر به دیر كار می‌كند...
به توصیه دكتر عباسیان برای اینكه بدن خود را عادت دهید تا حداقل روزی یك بار دفع مدفوع داشته باشد، باید هر روز 20 تا 30 دقیقه بعد از هر وعده غذایی (صبحانه، ناهار و شام) به دستشویی بروید و حتی اگر نیاز به دفع ندارید سعی كنید در آنجا بمانید و مقداری آب خنك روی دست و محل دفع بریزید. این كار روده‌ها را تحریك می‌كند تا با حركات دودی شكل و غیرارادی خود، مواد دفعی را به سمت پایین سوق دهد.
ممكن است در روزهای اول این تمرین، هیچ دفعی صورت نگیرد یا میزان دفع خیلی كم باشد اما باید بدانید كه با تكرار آن بعد از مدتی دستگاه گوارش حالت شرطی پیدا می‌كند و می‌توانید نیم ساعت بعد از هر وعده غذایی به راحتی تخلیه مدفوع داشته باشید.
اگر بوی خیلی بدی دارد...
دكتر فروتن معتقد است مدفوع نباید بوی خیلی بدی داشته باشد. بوی بد مدفوع نشان‌دهنده تخمیر توسط باكتری‌ها در روده بزرگ است. برای مثال افرادی كه بدن‌شان فاقد آنزیم هضم شیر (لاكتوز) است اگر شیر مصرف كنند مدفوع‌شان بسیار بدبو خواهد شد زیرا شیر در روده باریك‌شان هضم نمی‌شود و باقی مانده قند آن وارد روده بزرگ شده و توسط باكتری‌ها تخمیر می‌شود.
لازم به ذكر است كه كمبود لاكتوز هم می‌تواند به صورت اولیه وجود داشته باشد و هم به صورت ثانویه و براثر یك بیماری خاص ایجاد شود. اگر فكر می‌كنید مدفوع‌تان بوی خیلی بدی دارد، باید در مراجعات پزشكی این موضوع را مطرح كنید تا مشخص شود بیماری خاصی دارید یا صرفا نوع مواد غذایی مصرفی‌تان دلیل این بوی بد است.
سه حالت غیرطبیعی
دكتر عباسیان معتقد است مدفوع باید قوام خمیری و پیوسته داشته باشد، بنابراین اگر به حالت گلوله گلوله خارج شود و بخشی از آن خشك باشد و بخشی از آن آبكی، طبیعی محسوب نمی‌شود. درواقع این حالت نشان می‌دهد مسیر هضم طبیعی نبوده است.
همچنین مواد دفعی باید یكپارچه هضم شده باشند، بنابراین وجود تكه‌هایی از غذای هضم نشده در مدفوع می‌تواند نشانه بیماری باشد. به گفته این متخصص طب سنتی، مدفوع باید از نظر بو و تا حدودی رنگ، تابع غذای خورده شده باشد؛ برای مثال اگر فردی غذای حاوی سیر بخورد طبیعی است كه مدفوعش کمی بوی سیر خواهد گرفت اما اگر فرد سیر نخورد و مدفوعش بوی سیر بدهد، غیرطبیعی است و باید بررسی شود.
اگر سیاه رنگ است. . .
به گفته دكتر فروتن رنگ مدفوع باید از خانواده رنگ زرد باشد. سیاه بودن آن می‌تواند نشانه خونریزی از معده یا روده باشد. البته زمانی احتمال خونریزی مطرح می‌شود كه مدفوع علاوه بر تغییر رنگ به سیاه یا زرشكی، در عین حال شل و خیلی بدبو هم باشد. در این حالت فرد حتما باید كولونوسكوپی و در صورت لزوم آندوسكوپی شود. سرطان نیز یكی دیگر از دلایل مدفوع سیاه، شل و بدبو است.
مصرف بعضی داروها مثل «بیسموت» (ضد زخم معده، روده و اسهال مسافرتی) یا قرص آهن هم می‌تواند باعث سفت و سیاه شدن مدفوع شود. گاهی اوقات فرد نه داروی خاصی مصرف می‌كند، نه خونریزی دارد اما مدفوعش سیاه رنگ است، این حالت می‌تواند به دلیل كمبود مصرف آب اتفاق بیفتد.
اگر زرد یا سفید رنگ است. . .
به گفته دكتر فروتن اگر رنگ مدفوع به سفید نزدیك شود ممكن است نشانه بعضی بیماری‌های مجاری صفراوی باشد كه در این صورت معمولا زردی در چشم نیز دیده می‌شود. دكتر عباسیان نیز معتقد است مدفوع زردرنگ یا مدفوعی كه همراه با آب زرد رنگ است معمولا به دلیل افزایش مایع صفرا دیده می‌شود.
این حالت بیشتر در افرادی اتفاق می‌افتد كه صفراوی مزاج هستند و بدن‌های گرم و خشك دارند. این متخصص طب سنتی توصیه می‌كند كه اگر همراه با مدفوع‌تان خون یا مقدار زیادی صفرا (مایع زردرنگ آبكی) یا كف و بلغم خیلی زیاد دیدید حتما باید به پزشك مراجعه كنید. البته مصرف زعفران، همچنین بعضی داروهای شیمیایی مثل ویتامین‌های گروه D نیز می‌توانند رنگ مدفوع را زرد كنند.
چه زمانی به پزشك مراجعه كنیم؟
به‌گفته دكتر عباسیان یكی از نكات مهمی كه باید به آن توجه كنید تغییر حالت اجابت مزاج است، به‌خصوص اگر این تغییر ماندگار شود یا اینكه با وقوع حادثه‌ای شروع شود؛ برای مثال اگر پس از ضربه به شكم یا مصرف یك ماده غذایی خاص متوجه شویم مدفوع‌مان تغییر قوام یا رنگ داده یا اینكه خون در آن دیده می‌شود، حتما باید به پزشك مراجعه كنیم، همچنین اگر اجابت مزاج دو تا سه روز صورت نگیرد و شكم كار نكند، حتما باید با پزشك مشورت كرد.
