آیا تهران باید منتقل شود ؟ این سئوالی است که این روزها بیشتر مردم از خود می پرسند.

موافقان انتقال پایتخت تجربه های دیگر کشورها را پیش می کشند، مثلا پایتختهای هستند که مانند کوالالامپور انتقال موفقیت آمیزی به نقاطی در نزدیکی خود داشته اند (پوتراجایا)، اما پایتخت هایی هم هستند که بدون انتقال مشکلات خود را حل کرده و یا به عبارتی دائما درحال حل آن هستند.

در میان این شهرها راه حلهای ساده ای کار ساز شده است که در شهر تهران هم قابل اجراست از جمله گسترش شبکه ریلی حمل و نقل، استفاده از خودرو های برقی ،کنترل ساخت و ساز ، انتقال صنایع آلاینده ،تمرکز زدایی اقتصادی و دهها راهکار دیگر.

چند شهر از شلوغ ترین پایتخت های جهان را که تجربه موفقی در کنترل مشکلات خود داشتند را معرفی می کنیم؛

پیش از دهه 1940، مکزیکوسیتی یکی از تمیزترین آسمان ها را در اختیار داشت که منظره زیبای کوه های آتش فشانی پوشیده از برف در آن به خوبی قابل مشاهده بود. این درحالی است که در دهه 1990 و تحت تاثیر تمرکز جمعیت، صنعت، ثروت و متعاقب آن تمایل به مهاجرت به این شهر(به طوری که جمعیت این شهر از 3 میلیون نفر در سال 1950 به 20 میلیون نفر در 2000 رسید)، مکزیکوسیتی به یکی از آلوده ترین شهرهای جهان تبدیل شد.مکزیکو از این جهت شباهت بسیاری به تهران دارد.

در سال 1992، سازمان ملل متحد مکزیکوسیتی را آلوده ترین شهر جهان اعلام کرد. در آن زمان سالیانه نزدیک به یک هزار نفر در این شهر در اثر آلودگی جان خود را از دست می دادند و 35 هزار نفر در اثر بیماری های ناشی از آلودگی در بیمارستان بستری می شدند.

دلیل اصلی آلودگی مکزیکوسیتی دود ناشی از ماشین ها و کارخانه ها بود که باعث افزایش کربن مونوکسید، نیتروژن دیوکسید، اوزون، بنزن، آلدئیدها و سایر آلاینده ها در هوا می شد.

اما این شهرکه تابیست سال پیش آلوده‌ترین شهر دنیا بود ولی با اجرای برنامه ای بلند مدت دیگر در لیست شهرهای آلوده دنیا نیز قرار ندارد.

در 20 سال گذشته مسئولان کشور مکزیک و شهر مکزیکوسیتی اقدامات بسیاری را برای کاهش آلودگی هوا انجام داده‌اند تا جایی که امروزه این شهر دیگر نه تنها آلوده‌ترین شهر دنیا نیست، بلکه نام آن در فهرست 20 شهر اول آلوده جهان نیز به چشم نمی‌خورد.

مهمترین برنامه‌ای که در مکزیکوسیتی به اجرا در آمد، برنامه بلند مدت ارائه خدمات حمل و نقل عمومی بر محور توسعه مترو و ایجاد خطوط اتوبوسرانی تندرو بود.

توسعه مترو از طریق احداث 12 خط سراسری را یکی از اصلی‌ترین برنامه‌های مکزیکوسیتی بود خطوط 12 گانه، شبکه متروی این شهر را به یکی از بزرگترین متروهای دنیا تبدیل کرده.

همچنین سیستم اتوبوسرانی متروباس با استفاده از اتوبوس‌هایی با حداکثر ظرفیت و حداقل آلایندگی، نه تنها ترافیک را کاهش داده بلکه سالیانه 80 هزار تن از میزان آلاینده دی‌اکسید‌کربن این شهر نیز کاسته و این شهر در سال 2009 مؤفق به اخذ جایزه زیست محیطی Roy Family از دانشگاه آکسفورد شد.

اصلاح کیفیت بنزین را بدون شک می توان مهم ترین سیاست دولت مکزیک در مهار آلودگی هوای مکزیکوسیتی دانست. چرا که موفقیت سایر سیاست های دولت در سایه آن امکان پذیر شد. در این راستا دولت مکزیک تلاش کرد با بهره گیری از نظرات کارشناسی شده و پس از آزمایش چندین فرمول مختلف، سوختی تولید کند که 2 ویژگی مهم داشته باشد؛ نخست اینکه سرب و گوگرد کمتری تولید کند و دوم اینکه مبدل های کاتالیزوری در آن استفاده شده باشند.

همچنین بهره گیری از سیستم IMEKA؛ این سیستم شبکه اطلاعاتی شاخص کیفیت هوا بود که دولت مکزیک آن را برای اطلاع رسانی در خصوص شرایط کیفی هوا راه اندازی کرد. در این سیستم علاوه بر بررسی کلی وضع هوا، میزان آلاینده ها (اوزون، نیتروژن دیوکسید، مونوکسیدکربن، سرب) و تاثیرگذاری آنها بر سلامت شهروندان در مقیاس منطقه ای بطور متناوب اندازه گیری و گزارش می شود.

چین با دارا بودن تعدادی از آلوده ترین شهرهای جهان و در صدر آنها پایتخت این کشور پکن، مدت هاست بررسی راهکارهای مناسب در جهت رفع این بحران را در دستور کار قرار داده است.

آنها به انتقال پایتخت فکر نمی کنند بلکه با چند برابر شدن تعداد اتومبیلها نسبت به دوران دهه هشتاد و افزایش صنایع آلاینده همچنان به فکر حفظ وضع موجود هستند .

البته پراکندگی کانونهای اقتصادی ای چون شانگهای ،هنگ کنگ،هانگ زو و.....باعث شده است که تمامی فعالیتهای اقتصادی و فرهنگی در پکن متمرکز نباشد و این البته وجه تمایز آن با تهران است.

میزان بالای آلودگی هوای پکن، این شهر را در میان شهرهای خطرناک برای زندگی قرار داده است. آلودگی هوای پکن تا اندازه ای است که آسمان این شهر در اکثر روزهای سال با ابر غلیظ و سیاهی از ذرات آلوده، پوشیده شده است. این ابر غلیظ که در اصطلاح به آن Smog گفته می شود، نتیجه ترکیب آلودگی با مه موجود در هواست که تنفس و حتی دید را برای شهروندان مختل می کند.

طرح بام سبز؛ دولت چین از مدت ها پیش با تشویق مردم پکن به کاشت و پرورش گیاهان بر روی پشت بام منازل تلاش های ساده ای را برای تصفیه هوای آلوده ای که گاهی حتی تنفس در آن برای پایتخت نشینان دشوار می شود، آغاز کرده است.

چین در راستای کاهش آلودگی هوا در استان ها یش هم از اختصاص پاداشی به ارزش 5 میلیارد یوآن(معادل 816 میلیون دلار) در تلاش است، آلودگی هوا را مهار کند. در صورتی که میزان ذرات آلاینده در این پنج استان تا پایان سال جاری میلادی کاهش پیدا کند مشمول دریافت این پاداش خواهند شد.

دولت چین پیش از این اعلام کرده بود قصد دارد محدودیت هایی را بر سوخت های ذغالی و تردد با ماشین های پرمصرف اعمال کند. همچنین آنها در تلاش هستند از ورود خودروهای جدید به بازار جلوگیری و حداقل 40 درصد خودروهای فعلی را نیز مجهز به سوخت های گیاهی.

توکیو ابر شهر ژاپن با جمعیتی که از بسیاری از شهرهای جهان بیشتر است هنوز پایتخت ژاپن است و ظاهرا مشکل زیادی هم با این قضیه ندارند

توکیو یکی از 47 منطقه استانی ژاپن است که در آن همچون 46 منطقه دیگر دولت محلی حاکمیت دارد با این حال اطلاق عنوان پایتخت به این شهر موجب شده تا ساختار شهرداری در این کلانشهر وظایف سنگین و پیچیده‌تری داشته باشد.

پایتخت ژاپن کلانشهری است که در کل جمعیتی 13 میلیون نفری را در خود جای داده است که با احتساب مردمی که در حومه آن زندگی و معمولا روزها برای انجام انوع و اقسام کارها به داخل توکیو می‌آید، 30 میلیون جمعیت دارد. به همین دلیل هم هست که مردم ژاپن به آن توکیوی بزرگ می‌گویند و از نظر جمعیت بزرگ‌ترین پایتخت دنیا بشمار می‌آید.

در توکیو امور مهم مرتبط با شهرداری همچون شبکه‌های آبرسانی، فاضلاب و آتش نشانی از سوی دولت این شهر اداره می‌شود و این نکته بیشتر به اهمیت این سه ساختار و همچنین تراکم جمعیت بالای توکیو اشاره دارد.

درتوکیو نزدیک بودن خانه کارمندان و کارگران به ادره جات کاخانه جات یکی از اهداف اصلی گردانندگان امور شهری است.

اعضاء شهرداری شهرداری توکیو به دلیل تردد بسیار زیاد کارمندان و کارگران از حومه شهر به داخل این شهر سعی کرده‌اند با برنامه‌ریزی‌های مدون مشکل ترافیک را حل کنند به طوری که در حال حاضر در این شهر معضلی به نام ترافیک ندارد.

همچنین در توکیو به طور گسترده خطوط مترو وجود دارد و اغلب کارمندان و کارگران با استفاده از مترو به داخل و خارج از شهر تردد می‌کنند و در واقع مترو اولویت نخست سیستم حمل و نقل عمومی در توکیو به شمار می‌آید که به خوبی در رفع مشکل ترافیک این شهر موثر واقع شده است.

البته نا گفته نماند که بررسی‌ها و برنامه‌ریزی‌های کارشناسان حاکی از این واقعیت است که جمعیت کلان شهر توکیو دیگر بیشتر از این رشد نمی‌کند و حتی در آینده نزدیک رشد منفی هم خواهد داشت که همین موضوع به مرور زمان سبب خواهد شد تا بخشی از حجم رفت و آمدهای درون شهری کاسته شود.

فرهنگ‌سازی در پایتخت پر جمعیت ژاپن طوری بوده است که معمولا کسی برای سفرهای روزانه خود از خودرو شخصی استفاده نمی‌کند و همین موضوع به راحتی مشکل ترافیک را برای این شهر حل کرده است. همچنین با توسعه بزرگراه‌ها به سادگی فضا را برای سفرهای سریع و آسان درون شهری بدون درگیر شدن با ترافیک هموار کرده اند.

30 سال پیش توکیو با آلودگی هوا و محیط زیست به دلیل ترافیک و حجم بالای اتومبیل مواجه بود اما با برنامه‌ریزی‌هایی که برای رفع این مشکل تدوین شد با تغییرعادت‌های شهری مردم، تغییر مهندسی و فضای سبز خیابان‌ها و استفاده از مترو و قطار شهری امروز توکیومشکل آلودگی هوا ندارد.

لندن بزرگ ترین و پر جمعیت ترین شهر در کشورهای عضو اتحادیه اروپاست. افزایش تعداد وسایل نقلیه و آلودگی ناشی از آن یکی از اصلی ترین مشکلاتی است که پیش روی مدیران شهری لندن قرار دارد. برای مقابله با این مشکل شیوه های گوناگونی مورد استفاده قرار گرفته و نتایج خوبی نیز از آنها حاصل شده است.

بر اساس یکی از این برنامه ها که از فوریه ۲۰۰۳ به اجرا درآمد، افرادی که می خواهند با خودرو وارد مناطق مرکزی لندن شوند باید مبلغی را به عنوان عوارض پرداخت کنند. بررسی ها نشان می دهد که استفاده از این شیوه سبب کاهش چشمگیر حجم ترافیک و افزایش سرعت متوسط خودروها شده است که این افزایش سرعت متوسط به نوبه خود سبب آلودگی کمتر هوا می شود.

همچنین این قانون گرایش مردم به استفاده از اتوبوس و سایر وسایل حمل و نقل عمومی را افزایش داده است. کاهش حجم گاز دی اکسید کربن در هوای شهر لندن دال بر موفقیت آمیز بودن اجرای این قانون است. تعویض وسایل نقلیه آلاینده از جمله اتوبوس با اتوبوس های با گنجایش بیشتر و آلایندگی کمتر نیز از جمله برنامه های اجرا شده در لندن است.

یکی دیگر از گام های برداشته شده در این شهر برای کاهش آلودگی، بهره گیری از ماشین های فشرده کننده گرد و خاک روی سطح جاده هاست. این دستگاه ها با حرکت روی سطح خیابان های شهر، گرد و خاک موجود روی آن را برداشته و به این شکل از ورود آن به هوا جلوگیری می کنند.

سیاست های تشویقی دولت برای خرید و استفاده از خودروهای برقی نیز یکی دیگر از اقدامات انجام شده است. هدف از این سیاست ها، افزایش سهم خودروهای برقی در حمل و نقل شهری است. پرداخت درصدی از قیمت خودرو و نیز معافیت از برخی مالیات ها را می توان نمونه هایی از این سیاست های تشویقی دانست.

ساخت و ساز ساختمان و نیز تخریب بناهای فرسوده نیز یکی از منابع ایجاد آلودگی در هواست. شهرداری لندن برای مقابله با این مشکل تدابیری را در زمینه محدوده زمانی انجام این گونه عملیات و نیز شرایط آن وضع کرده است. البته این تدابیر ضمن کمک به کاهش آلودگی هوا، در کاهش آلودگی صوتی نیز بسیار موثر است.