بازیهای شیرین سُنتّی
در این مطلب، با چند بازی جالب كه در مناطق مختلف ایران با نامهای گوناگون رواج دارد، آشنا می‌شوید.
خرِ سَوز پلونِ سوز Xare Sowz Palone Sowz
تعداد بازیكنان: تعداد بازیكنان باید زوج باشد. معمولاً 6، 8، 10 یا 12 نفر.
شیوه بازی: بازیكنان به دو دسته مساوی تقسیم می‌شوند. هر دسته یكنفر به نام (استاد) بر می‌گزینند. (استاد)ها با هم شیر یا خط (بوسیله سكه) یا بوسیله تخته سنگ یا قطعه سفالی كه یك طرف آن را با زبان تر می‌كنند (خشك و تر می‌كنند) یعنی یك استاد طرف (تر) و یكی طرف (خشك) را می‌گوید. سپس سكه یا سفال را به هوا پرت می‌كنند. هر كدام طرفی را كه گفت و بهمان طرف سكه یا سنگ افتاد برنده است. مثلاً اگر بگوید (شیر) یا (خط) یا بگوید (تر) یا (خشك) و برنده شد. طرف دیگر بازنده است.
سپس دسته بازنده به طرف دیوار می‌رود. (استاد) پشتش را به طرف دیوار می‌دهد و دو دست خود را (چنگ) می‌كند یعنی انگشتان را درهم فرو می‌برد. نفر دیگری از دسته او در مقابل او قرار می‌گیرد و خم می‌شود و سرش را روی پنجه‌های استاد گذاشته، خم می‌شود و با دو دست استاد را می‌گیرد.
نفرهای بعدی همینطور خم می‌شوند و با دو دست نفر جلو را می‌گیرند. دسته دیگر از فاصله تقریباً سه متری یا بیشتر می‌دوند و با گفتن (خر سوز پلون سوز خدر بگیر كه آمدم) شورا نفراتی كه خم شده اند می‌شوند (طرح شماره 1) . اگر نفراتی كه می‌خواهند سوار بشوند ضمن سوار شدن بیفتند و نتوانند روی پشت بازیگران طرف مقابل سوار شوند می‌سوزند (= می‌بازند) در مقابل طرف اول كه خم شده است باید جای خود را به آن طرف بدهد بهمین ترتیب تا آنجا كه بخواهد بازی را ادامه می‌دهند.
طرح شماره 1
گوكِ دوره Guke Dowra
تعداد بازیكنان: تعداد افراد در این بازی نیز باید زوج باشد 4 یا 6 یا 8 ... نفر.
شیوه بازی: بازیكنان به دو دسته تقسیم می‌شوند و روی زمین با انگشت (اگر زمین خاكی باشد) وگرنه با گچ یا زغال چهار یا شش كَد یا كت بشكل دایره می‌كشند. كد بزرگ بشكل مستطیل است یا دایره ای كه از بقیه بزرگتر است. (شكل 2) كد بزرگ معمولاً پهلوی دیوار است. زمین بازی بالنسبه بزرگ انتخاب می‌شود. یك گوی (گوك) كه در قدیم از (لَتَّه = پارچه كهنه یا با نخ قالی بافته می‌شد و به گوك رنگه معروف بود) و اكنون از (جیر = لاستیك) است و به اندازه توپ تنیس می‌باشد از لوازم بازی است.
بازی با شیروخط یا سخال(=سفال) تروخشك كه به هوا پرت می‌شود و بیك طرف حق بازی می‌دهد آغاز می‌گردد. هر دسته كه برنده شد در كد بزرگ می‌ایستد و دسته دیگر بطور پراكنده در مقابل آنها می‌ایستد. ابتدا توپ در اختیار دسته ای است كه در كد بزرگ هستند و یكی از آنها توپ را در دست می‌گیرد و دیگری با شدت بوسیله چوب توپ را میزند. سپس به سرعت زیاد می‌دود تا خودش را به یكی از كدهای كوچك برساند. نفرات دسته دیگر سعی می‌كنند هرچه زودتر توپ را گرفته و به نفری كه توپ را زده و می‌خواهد خود را به كد برساند بزنند. طرح شماره 3 (در بعضی مواقع برای اینكه توپ را بهتر بگیرند، كت خود را به جلو می‌پوشند مطابق شخص الف در طرح شماره 2).
طرح شماره 2
در صورتی كه بازیكنی كه توپ را با دست زده و در بین دو كد باشد و توپ به بدنش بخورد سوخته (= باخته) و باید به كد (كت) بزرگتر برگردد و منتظر بماند كه به وسیله یكی دیگر از بازیكنان (نو) Now شود.(نو شدن بازیگر هنگامی است كه وقتی نفری كه توپ زده است و هنگام پیمودن فاصله بین كدها بوسیله دسته دیگر توپ به او خورده و سوخته باشد. این بازیكن سوخته، وقتی نو می‌شود و می‌تواند دوباره بازی كند كه نفر دیگری كه توپ را میزند و تمام میدان بازی یعنی هر سه كت یا هر پنج كت را بدون توقف طی كند و توپ به او نخورد. درنتیجه رفیق سوخته اش نو می‌شود.
طرح شماره 3
وقتی همه بازیكنان سوختند (=باختند) دسته ای كه توپ در دستشان بود جای دسته اول را می‌گیرند و دسته دیگر توپ را به دست می‌آورند. و به كت بزرگ می‌آیند و بازی دوباره ادامه پیدا می‌كند.
هنگامی‌كه یكی از بازیكنان توپ را میزند پیش از آنكه توپ به زمین بیفتد دسته دیگر آن را در هوا بگیرند (یعنی پیش از آنكه توپ به زمین برسد) هم تمام بازیگران سوخته اند و باید جایشان را به دسته دیگر واگذار كنند.
تشله بازی Tosla Bazi
تشله به لهجه مشهدی (توشله Tusla) یا تیله مهره‌های درشتی است كه گاه از سنگ تراشیده می‌شود یا از آهن یا از بلور است.
تشله بازی به دو نوع تقسیم می‌شود. خانه‌یی - وجبی.
تعداد بازیكنان: دو یا سه یا چهار نفر است.
شیوه بازی: هریك از بازیكنان در زمین نرم و خاكی كه به آن (خونه ) می‌گویند حفر می‌كند. خانه بازی حفره كوچكی است به قطر دو سانتی متر و عمق 5/1 یا 2 سانتی متر. فاصله خانه‌ها همسان است و در امتداد یكدیگر در خط راست قرار دارد. (طرح شماره 4).
طرح شماره 4
یكی از بازیكنان با توافق نظر دیگران (تشله) خود را در لبه خانه اول قرار می‌دهد. (این عمل را در لهجه محلی شوند كه شاید از مصدر نشاندن است می‌گویند) دیگران از سر خط (یعنی نقطه ای كه در امتداد خانه‌ها قرار دارد و فاصله آن قبلاً تعیین شده و اغلب با فاصله دو خانه برابر است) شروع به زدن تشله خود بطرف خانه‌ها می‌كنند (به نوبت و یكی بعد از دیگری) اغلب بازیگران با هم قرار می‌گذارند و می‌گویند: لوكلی موكلی از سیخ تا سوزه قبوله .
(لو = لب) (كُل = سوراخ = حفره) (موكلی = هموزن و به اصطلاح اتباع آن است) (از سیخ تا سوزن) (یعنی كم و زیاد در بازی قبول است) گفتن این مطلب در حكم شرط بازی است.
لوكلی= هنگامی است كه بازیكنی كه از سرخط تشله میزند؛ تشله به دیواره خانه اول بخورد و به طرف زننده تشله برگردد. آن بازیكن باید دوباره تشله را بزند. اما اگر (خونه شو x ona su ) یعنی تشله به خانه برود یا تیر بزند (یعنی تشله یكی به دیگری بخورد) در این صورت احتیاجی به تكرار نیست.
موكلی= وقتی است كه بازیگری كه از سر خط میزند؛ تشله اش به دیواره خانه اول بخورد و به طرف چپ یا راست برود. باز هم باید دوباره تشله را بزند. از سیخ تا سوزن = اصطلاحی است برای قبول هر كار جزئی یا كلی و بازیگران باید از مقررات بازی بهرحال اطاعت كنند.
هر (تیر) یعنی هر دفعه كه تشله یكی به دیگری می‌خورد یك امتیاز (پوان) به حساب می‌آید. گاهی بازی برای برد و باخت پول است. مثلاً هر تیری یك ریال یا چند ریال محسوب می‌شود. در بازی دونفره، هر سه خانه را كه گرفتند یك تیر به حساب می‌آید و وقتی هرچهار خانه گرفته شد؛ بازی تمام است و نفری كه دفعه پیش تشله را زده است باید (شوند Sond) كند. (خانه اول را دو مرتبه باید گرفت. در نتیجه خانه‌ها چهارتا حساب می‌شود) این بازی را تا زمانی كه بازیگران بخواهند می‌توانند ادامه دهند. در تشله بازی وجبی كسی است كه (شوند) داده می‌گوید (سرپله) است وكسی اول بار تشله را میزند (اول زن) یا (جلوزن) و دومی (دوم زن) .... است.
تشله بازی وجبی: گاهی دو یا سه نفر باهم قرا تشله بازی می‌گذارند و به نوبت بازی می‌كنند. هرتیری كه به هم زدند (بسته به قراردادشان) پول می‌گیرند. گاهی هم دو تشله بهم نمی‌خورد و تیر نیست؛ ولی دو تشله در فاصله یك وجب قرار دارد. درین صورت می‌گویند (وجب) است. و نصف پول قرار داده شده را می‌گیرند و دومرتبه بازی می‌كنند.
