یک «مارمولک» کافی است تا نامت با جنجال و حواشی سینمایی گره بخورد اما ماجرا برای کمال تبریزی بیش از این است. مرور کارنامه سینمایی و تلویزیونی تبریزی نشان می دهد که عنوان جنجالی ترین کارگردان حالا حالاها به نام او است.

کمال تبریزی ابتدای سال فیلم پرحاشیه «طبقه حساس» را بر اکران داشت و پیش از آن «سرزمین کهن» اش کلی سر و صدا به پا کرده بود. او این روزها آخرین مراحل فنی فیلم جدیدش یعنی «طعم شیرین خیال» را انجام می دهد و از آن سو مقدمات ساخت سریال «ابله» را برای شبکه نمایش خانگی فراهم می آورد.

به این بهانه مروری داریم بر کارنامه کارگردان جنجالی سینما و تلویزیون؛ از آثار جنجالی تا توقیفی.

توفیقی های تلویزیونی

سریال «قصه‌های رودخانه» و مجموعه مستند «با ما شوخی نكنید»،از جمله كارهای توقیفی اوست. سریال «سرزمین كهن» این كارگردان هم مدتها در توقیف به سر برد و هنوز تکلیفش مشخص نیست.

قصه‌های رودخانه:

سال 78، كمال تبریزی، سریالی به اسم «قصه‌های رودخانه» را ساخت. قصه سریال درباره دوستی دو پسربچه از دو خانواده ایرانی و مالزیایی بود. سریال به نوعی روایتگر وضعیت زندگی، مذهب، آداب و رسوم و سایر مصادیق فرهنگی مردم ایران و مالزی باشد. قرار بود «قصه‌های رودخانه» در مالزی هم پخش شود، اما مسئولان مالزیایی، حجاب خانم‌ها در بین محارمشان در فیلم را قبول نداشتند و می‌گفتند كه زن نباید در خانه و كنار همسرش حجاب داشته باشد. خب طبیعتا در ادامه سریال، كه تصویربرداری‌اش در ایران انجام شده هم باید چنین اتفاقی می‌افتاده. كمال تبریزی آن زمان با مسئولان بسیاری صحبت كرد اما نهایتا كار اجازه پخش پیدا نكرد. پروژه مدتی متوقف شد و در همین گیر و دار، مسئولان سیمافیلم هم تغییر كردند. جالب اینجا بود كه مسئولان جدید اصلا طرز فكر و اصول قبلی‌ها را قبول نداشتند و می‌گفتند اصلا لزومی نداشته كه چنین سریالی ساخته شود.

با ما شوخی نكنید:

سال 87 تبریزی سراغ ساخت مستندی به اسم «با ما شوخی نكنید» رفت. این مستند قرار بود با اجرای رضا كیانیان، با موضوع طنز و روانكاوی انتقادی، روحیه نقد پذیری اقشار مختلف جامه را بررسی كند. كیانیان با هفت نفر از سیاستمداران گفت‌وگو كرد و قرار بود در ادامه، با 35 نفر دیگر هم برای گفت‌وگو رایزنی هایی انجام شود. نهایتا كار تعطیل شد و سیمافیلم با عوامل تسویه حساب کرد.

سرزمین كهن:

كمال تبریزی از سال 87، پروژه بزرگ «سرزمین كهن» را كلید زد و تا اواخر سال 90، دو فاز از آن را ساخت. معاونت سیما در بازبینی، اعلام كرد كه كار با اصلاحاتی اساسی روبه‌روست؛ اصلاحاتی كه رفع آنها فقط با یك حذف معمولی انجام نمی‌شد و تبریزی مجبور بود بخش‌هایی از آن را دوباره تصویربرداری كند. از طرف دیگر به فیلمنامه فاز سوم این مجموعه هم اصلاحاتی وارد شد و فیلمنامه این فاز هم باید از نو بازنویسی می‌شد. این مسئله همزمان شد با مشكلات كمبود بودجه تلویزیون. تبریزی اصلاحات فاز اول و دوم را انجام داد اما برای ساخت ادامه آن بودجه‌ای در اختیارشان قرار نگرفت و باعث شد پروژه بیشتر از یك سال و نیم بخوابد. سال گذشته فاز نخست سریال روی آنتن رفت که با اعتراض جمعی از هموطنان بختیاری مواجه شد و به محاق رفت. سرنوشت «سرزمین کهن» نامشخص است.

جنجالی های تلویزیونی

کمال تبریزی چند سریال هم دارد که رنگ توقیف ندیدند اما با حواشی بسیار به سامان رسیدند.

دوران سركشی:

كمال تبریزی، سال 80 در اوضاع و احوالی كه تلویزیون به خاطر برخی حساسیت‌ها معمولا خط قرمزها را دور می‌زد و به آنها نزدیك نمی‌شد، سراغ ساخت «دوران سركشی» رفت. او در این مجموعه برای اولین بار درباره برخی آسیب‌های اجتماعی مثل مقوله دختران فراری، خرید و فروش دختران، مشكلات سن بلوغ و ... پرداخت و برای همین هم سریالش حسابی حساسیت‌برانگیز شد. در طول مدت پخش سریال، خیلی‌ها به خط شكنی تبریزی اعتراض كردند. این حساسیت‌ها باعث شد سریال با حذفیات چند دقیقه‌ای روی آنتن برود. تا جایی كه خود كمال تبریزی در مصاحبه‌ای گفته بود كه از هر قسمت سریالش، چیزی حدود 20-25 دقیقه حذف كرده‌اند.

شهریار:

این سریال زمان پخش، با حواشی و اعتراضهای بسیاری از سوی خانواده استاد شهریار، جمهوری آذربایجان و خانواده سایر شعرا روبه رو شد و حسابی جنجال به پا كرد. انتقادهای ریز و درشت، نسبت به واقعی نبودن تصویری كه كمال تبریزی از شهریار ارائه كرده، به حدی رسید كه تلویزیون، قسمت‌های مختلفی از كار را حذف كرد. جالب اینجا بود كه از قسمت نوزدهم، 60 دقیقه سانسور شد و فقط هفت دقیقه را به نمایش درآمد.

توقیفی های سینمایی

تبریزی بر خلاف چهره آرامش آدم جسوری است. این ویژگی باعث شده چند فیلمش به طور كامل به محاق توقیف بروند و چند تایی هم با جار و جنجال اكران شوند. دو فیلم اول او یعنی عبور و در مسلخ عشق بایگانی شدند و دیگر فیلم های او هم با اما و اگر به نمایش درآمدند. 

پاداش:

كمال تبریزی فیلم را در سكوت خبری كلید زد اما  بعد از رسانه ای شدن خط كلی فیلمنامه شاخك ها حساس شد. پاداش داستان یك مدیر دولتی است كه به جای پاداش سفر حج برای او در نظر گرفته شده.بعد از آماده شدن فیلم ، سیما فیلم كه سرمایه گذاری آن را بر عهده داشت اعلام كرد به خاطر عبور از خطوط قرمز مشاركتش را پس می گیرد. فیلم همچنان توقیف است.

خیابان های آرام:

سال 88 كمال تبریزی تصمیم گرفت با نگاهی طنز اتفاقات ایران بعد از 88 را به تصویر بكشد. حاشیه های فیلم از زمان پیش تولید شروع شد و به خاطر حساسیت ها دراولین سکانس جشنواره بیست و نهم فجر روی پرده رفت. فیلم به طور كامل در كشور ارمنستان ساخته شده اما همه ارجاعاتش درباره اتفاقات ایران است. بعد از اكران فیلم در جشنواره چند رسانه نوع نگاه فیلم به اتفاقات كشور را مورد اعتراض قرار دادند. فیلم پروانه نمایش داشت و هیچ گاه به طور رسمی دلیل توقیف آن اعلام نشد اما مسولان سینمایی دولت قبل مشكل فیلم را خارج از وزارت ارشاد عنوان كردند.

دونده زمین:

دونده زمین با نام قبلی ماراتن بعد از «فرش باد» دومین همكاری تبریزی با ژاپنی هاست: فیلم درباره یک هنرپیشه مشهور ژاپنی است که نذر کرد در سن 60 سالگی دور دنیا را بدود. ... بلاتكلیفی فیلم دونده زمین ربطی به ممیزی و حساسیت های فیلم های دیگر تبریزی ندارد و به زودی وارد شبکه نمایش خانگی می شود.

جنجالی های سینمایی

فیلم های اكران شده كمال تبریزی معمولا خالی از حاشیه نبوده اند. در این میان اما جنجالی ترین فیلمش مارمولك است .

لیلی با من است:

این فیلم آغاز مسیری تازه برای كمال تبریزی و البته برای سینما جنگ است. او برای اولین بار دست روی سوژه ای ملتهب گذاشت و با زبانی طنز با بعضی آدم های جبهه شوخی كرد. تا قبل از آن رزمندگان آدم هایی دست نیافتی در فیلم ها بودند اما تبریزی در این فیلم نشان داد كه نگاه همه به جنگ یک جور نبوده. بعد از این فیلم بود كه كارگردان های دیگری در فیلم و سریال ها سعی كردند طنز جبهه را به تصویر بكشند اما هیچ كدام مثل لیلی با من است ماندگار نشده اند.

مارمولك:

این جسورترین فیلم كمال تبریزی است. او در این فیلم لباس روحانیت را بر تن یك آدم خلافكار پوشید و با ایجاد موقعیت های خنده دار در نهایت گفت كه هر كسی لایق این لباس نیست. مارمولك در بازه سه هفته ای اكران ، به قدری مورد استقبال مردم قرار گرفت كه سینماها برای آن سئانس های فوق العاده گذاشتند. فیلم خیلی زود با اعتراض برخی روبرو شدو در ادامه نسخه قاچاق و بی كیفیت مارمولك كه از روی پرده گرفته شده بود، دست به دست چرخید و بعد از مدتی سی دی با كیفیت آن به بازار قاچاق آمد.

شیدا:

كمال تبریزی برای این كه نشان دهد آدم تجربه گرایی است از كمدی جنگی سراغ عاشقانه جنگی رفت. شیدا داستان جوانی را روایت می كند كه به خاطر تركش چشم در بیمارستان صحرایی بستری شده. كم كم بین او و پرستارش حسی عاشقانه در می گیرد. طبیعی بود كه این رابطه عاشقانه واكنش هایی به همراه داشته باشد. معترضان رابطه عاشقانه كاراكتر پارسا پیروز فر و لیلا حاتمی را غیرواقعی و دون شان جبهه می داستند و تصویری كه از كاراكتر محمد رضا شریفی نیا به عنوان یك بسیجی در فیلم به نمایش در آمد را غیر واقعی و توهین به بسیجی ها عنوان كردند.