ژانرها ویژگی های مشخص و نامشخصی دارند. به همین دلیل نمی توان آنها را شماره گذاری کرد و گفت فقط همین تعداد ژانر و جریان سینمایی داریم و بس. از طرفی برای اکثر ژانرهای سینمایی در طول سال هایی که از تولد سینما می گذرد، خط کشی های مشخصی انجام شده و می توان مترها و معیارهای ثابتی را برای آنها تعیین کرد. اینها چندتا از مهمترین ژانرهای سینمایی هستندکه ویژگی ها و مولفه های تکرار شونده در آنها را برایتان لیست کرده ایم. فراموش نکنید طبق تعریف ژانر «همه اینها پش از این اتفاق افتاده اند و باز هم اتفاق خواهند افتاد.»
۱- فانتزی، سوار بر جاروی پرنده!
گونه ای جادوگرانه! با ژانرهای علمی تخیلی – تخیلی و وحشت نقاط مشترکی دارد و به خاطر همین آنها را «گمان زن» می خوانند. فیلم هایی که از اشکال فراطبیعی استفاده می کنند. این نیروها، عنصر اولیه طرح است و شکل دهنده فضای داستان در خیالپردازی های این فیلم ها قواعد و قوانین فیزیکی زیرپا گذاشته می شد و موجودات ناموجود تصو رمی شوند. داستان هایی که با سحر و جادو و حوادث خارق العاده همراه هستند و در جهانی مختص به خودشان سیر می کنند. فضاهایی که منطقی عادی ندارندو عنصر خیالپردازی همه اتفاقات را در آن ممکن می کند. البته سینماگران موفق این ژانر از این عناصر جادویی بی قید و بند استفاده نمی کنند. فانتزی ها با نوآوری های تکنیکی و جلوه های بصری ویژه و خفن به حیات خودشان ادامه داده اند و سر و شکلی جاه طلبانه تر و البته پرهزینه تر پیدا کرده اند.
ویژگی ها: معادلات عقلانی را نادیده می گیرند. تقابل خیر و شر در آنها وجود دارد (در انتهای داستان فانتزی های کلاسیک همیشه غلبه با خبر بود اما در فانتزی های مدرن لزوما اینطوری نیست)، خلق منطق روایی منحصر به فرد با جهان و قواعدی خاص.
فیلم های شاخص: جادوگر شهر اُز، ارباب حلقه ها، کینگ کنگ و هری پاتر
پیشنهاد سرآشپز: هابیت
۲- رمانس، قصه هایی برای نرسیدن
شرح دلدادگی و وصال و فراق زیاد طول نکشید که سینماگرها پی بردند روایت محکم و شکوهمند از داستان عشق، هیچ وقت سرمایه گذارش را پیشمان نمی کند. قصه های عاشقانه تا حد زیادی از پیش معلوم است ولی آدم ها از تماشای عاشق شدن ها، رسیدن ها و نرسیدن ها لذت می برند. هر چه موانع قابل باورتر و محکم تری وجود داشته باشد. داستان تاثیرگذارتر و گیراتر خواهد شد. اکثر فیلم های عاشقانه دوره های مختلف روایتگر عشق های دردناکی هستندکه تحت تاثیر وجود موانع خارجی و درونی به فرجام نمی رسند. در بین عاشقانه های فرنگی، بعد از جنگ جهانی فیلم هایی ساخته شدند که دباره عشق های نامتعارف بودند. عشق هایی که با عرف و قواعد اجتماع سازگار نیستند.
ویژگی ها: موسیقی پررنگ برای تشدید حس لحظات، دیالوگ های به یادماندنی، کلوز آپ از زوج اصلی، قرار دادن موانعی بر سر تحقق وصال
فیلم های شاخص: بر باد رفته، تایتانیک، دکتر ژیواگو، پیش از غروب، پیش از طلوع، کازابلانکا
پیشنهاد سرآشپز: پل های مدیسون کانتی
۳- وسترن، دار و دسته یاغی ها
آمریکایی ترین ژانر سینمایی داستان های این ژانر بیشتر در نیمه دوم قرن ۱۹ میلادی و در آمریکای قدیم میگذرد. ۱۱۰سالپیش یک آمریکایی فیلم کوتاه ۱۱ دقیقه ای «سرقت بزرگ قطار» را ساخت و آمریکایی های دیگر با صحنه های پرهیجان هفت تیرکشی آن به وجد آمدند و وسترن شد پر تیراژترین گونه هالیوود در آن روزگار. گونه ای ایده آل برای قهرمان پردازی، روایت حماسی و نمایش تقابل ازلی – ابدی خیر و شر بدون نیاز به شخصیت پردازی های پیچیده و چند لایه. جهان کاپوی ها، دوئل ها و کلانترها به خاطر وجود پس زمینه تاریخی و صحنه های اکشن خیلی زود محبوب شد و با ابر قهرمان ها و حماسه پردازی هایش، فیلم های درخشانی را در دهه های ۱۹۳۰ تا ۱۹۵۰ تولید کرد. از دهه ۶۰ وسترن ها با تغییراتی به وسترن اسپاگتی تبدیل شدند؛ فیلمهایی که شخصیت های پیچیده تری داشتند و درونمایه هایی که دیگر مرز خیر و شر در آنها مشخص نبود. این ژانر سال هاست از مد افتاده و هر از گاهی کارگردان هایی مثل برادران کوئن و تارانتینو سعی می کنند با بازآفرینی بعضی مولفه های آن، ادای دینی به وسترن سازها و وسترن بازها داشته باشند.
ویژگی ها: روایت داستان در قرن ۱۹، نمایش خشونت، اهمیت دادن به مضمون هایی مثل حیثیت انسانی. ایده های بصری خلاقانه برای فیلمبرداری در لوکیشن های طبیعی غرب آمریکا مثل صحراها و دشت ها، کمرنگ بودن نقش شخصیت های زن، وجود قهرمان های صلح طلب و ضد قهرمان هایی که به دنبال مناکفع شخصی شان هستند.
فیلم های شاخص: جویندگان، این گروه خشن، رودخانه سرخ، دلیجان، خوب بد زشت، ریوبراوو
پیشنهاد سرآشپز: ماجرای نیمروز
۴- علمی – تخیلی، سفر به تونل زمان
فیلم هایی درباره پدیده هایی که علم، وجود آنها را به طور کامل تایید نمی کند. پدیده هایی مثل موجودات فرازمینی، دنیاهای بیگانه، حس ششم و سفر در زمان در اینگونه فیلم ها عنصر خیال چنان با علم مخلوط می شود که جدا کردن آن ممکن نیست و گاهیماهیت علمی بودن اثر زیر سوال می رود. نویسنده های این نوع فیلم ها (و داستان ها) فکر و تخیل خودشان را رها می کنند تا به آینده بروند و آن چیزی را که در اثر پیشرفت علمی امکانپذیر نیست. در سینما به تصویر بکشند. در فیلم هایی پرهزینه که تمایلات و آرزوهای گاهی دست نیافتنی انسان ها و گاهی بیم ها و ترس هایشان را نشان می دهد. این قصه های پریانی و دنیاهای جادویی از دهه ۷۰ تا به حال پرفروش ترین گیشه های سینماهای دنیا را با ماشین زمان و قالیچه های پرنده و مریخی ها از آن خودشان کرده اند.
ویژگی ها: جلوه های بصری و رایانه ای مفصل، نگاه معمولا بدبینانه و نامطمئن به آینده رابطه علم و بشر، داستان هایی که از دریچه علم به دنیای اسرارآلود فضا، رباتیک و … در آینده بشر سرک می کشند، به خاطر همین همیشه پای فضاپیماها و ربات ها در میان است.
فیلم های شاخص: ۲۰۰۱؛ یک ادیسه فضایی، جنگ های ستاره ای، سولاریس، ئی تی، ماتریکس، بیگانه
پیشنهاد سرآشپز: تلقین
۵- نوآر، پرسه در مه
سینمای نوآر تحت تاثیر رواج زمان های جنایی شکل گرفت. سینمایی که روایت های اول شخص دارد و لحنی تلخ و مایوسانه. فیلم های تیره و تاری که اوایل معمولا یک کارآگاه منزوی داشت و زن اغواگری که برای رسیدن به خواسته اش، خودش را به خطر می اندازد. موج نوآرها در دهه های ۴۰ و ۵۰ از هالیوود به اروپا هم رسید اما کم کم به حاشیه رفت. نوآرها دیگر با آن مولفه های همیشگی به حیاتشان ادامه ندادند تا اینکه نوآرهای جدید (نئنوآرها) با بازتعریف مولفه های نوآرهای تیره و تار و زبانی متاثر از جریان روز، ادامه پیدا کردند. نوآرها فیلم هایی هستندکه فضای حس و حال ناامیدانه و پرهراس زمانه خودشان را منعکس می کنند. مثل نوآرهای دهه ۴۰ که بیکاری و مشکلات اقتصادی و … جامعه آمریکا را به تصویر می کشیدند.
ویژگی ها: نماهای تاریک و مه آلود و غالبا سیاه و سفید. نمایش خیابان های خلوت و باران خورده و پر از سایه. مردم های منزوی و گوشه گیری که چیزی برای از دست دادن ندارند. زنان فریبنده ای که عشق و نفرت قهرمان را همزمان برمی انگیزند.
فیلم های شاخص: غرامت مضاعف، خواب بزرگ، مرد سوم. سانست بولوار، نشانی از شر، هفت، شاهین مالت
پیشنهاد سرآشپز: محله چینی ها
۶- اکشن، بزن بهادرها
تماشاگر تا حدی از واقعیت جدا می شود و می رود در دل دنیای مجازی و زد و خوردهای فیلم اکشن ها معمولا برای گیشه ساخته می شوند و قصه ای ساده و خطی دانرد. کشش دراماتیک در این ژانر از مبارزه قهرمان فیلم فیلم با نیروهای شر حاصل می شود. با نیروهایی مثل موجودات خارق العاده وحشی، انسان های شرور و بدذات و نیروهای شیطانی قهرمانی اینگونه از فیلم ها معمولا از قطب منفی فاصله می گیرد یا او را نابود می کند. معمولا حالت دوم اتفاق می افتد و قهرمان در صحنه هایی نفسگیر و پر از تعقیب و گریز زد و خورده برنده می شود.
ویژگی ها: صحنه های مهیج، تعقیب و گریز، جنگ و حوادث ویرانگر مثل انفجار، قهرمان معمولا مردی است که خودش را به خطر می اندازد.
فیلم های شاخص: جان سخت، شهر خدا، مردی در آتش، ماتریکس، مجموعه بورن
پیشنهاد سرآشپز: تغییر چهره
۷- وحشت، خون آشام ها
پی بردن به چیزهایی فراتر از دنیای عینی و کنجکاوی برای کشف ناشناخته ها، تماشای سینمای وحشت را هیجان انگیز می کند. آدم ها در این فیلم ها خشم و ترس خودشان را در بازآفرینی همان عوامل می بینند و با تماشای آنها به هیجان می آیند. فیلم هایی مثل «دراکولا» که در اولین نمایشش ۲۸ نفر بیهوش شدند! در بعضی فیلم های این ژانر پای هیولاها و گودزیلاها، ارواح و خون آشام ها در میان است و در بعضی هایشان مثل فیلم های هیچکاک هم ترس ها درونی تر می شود.
ویژگی ها: فضاهای مرموز، نورپردازی، با مایه های تیره، حضور محسوس یا نامحسوس یک موجود اهریمنی، پایان باز، استفاده از پیرنگ های ساده و تاکید بر خشونت
فیلم های شاخص: انزجار، مستاجر، جن گیر و سکوت بره ها
پیشنهاد سرآشپز: روانی
۸- کمدی، کله پوک ها
کمدی ها در روزگار سینمای صامت با استفاده از صحنه هایی مثل زمین خوردن های چاپلین یا نامتناسب بودن هیکل لورل و هاردی، تولید می شدند. با تولد سینمای ناطق، کمدی ها وارد فاز جدیدی شدند. دنیایی که با استفاده از شوخی های کلامی، امکانات بیشتری در اختیار فیلمسازانی مثل وایلدر می گذشت. سینماگرانی مثل وودی آلن هم مضمون هایی انتقادی مثل پوچی روابط و امیال انسانی را در اینگونه سینمایی به کار گرفتند. در دوران جدید کمدی های رمانتیکاما جای خودشان را به طنزهای سیاه داده اند که علاوه بر خنداندن تماشاگر آنها را به فکر می برند.
ویژگی ها: قرار دادن شخصیت ها در محیط و شرایطی بی ربط و هجو موقعیت های جدی
فیلم های شاخص: پول را بردار و فرار کن، وقتی هر سلی را ملاقات کرد، لبوفسکی بزرگ
پیشنهاد سرآشپز: آنی هال
۹- تاریخی، تاریخ روی پرده
سینمایی عظیم و متکی بر پروداکشن مفصل که با نمایش سیاهی لشکر فراوان و صحنه های نبرد چشم مخاطبانش را پر می کند. تماشاگرها با دیدن فیلم های تاریخی به روزگاری می روند که آن را ندیده اند و در دسترس شان نیست. فیلم های تاریخی آن دوران و آدم هایش را زنده می کند و پیش چشم آنها قرار می دهد. سینمای تاریخی با همین قدرت مسحورکننده صحنه هایی با شکوه و جلال و حبروت را روی پرده می آورد و اگر فیلمساز حرفه ای و زیردست باشد، کاری می کند که تماشاگر می گوید جادوی سینما اصلا برای خلق چنین فیلم هایی به وجود آمده. برای تحقق بخشیدن به ایده هایی که ساختن آنها غیرممکن به نظر می آید.
ویژگی ها: مدت زمان طولانی فیلم، گریم های سنگین، دکورسازی ها و فضاسازی های تاریخی، موسیقی پرحجم و فیلمنامه های کاراکتر محور براساس زندگی یک شخصیت مشهور
فیلم های شاخص: ده فرمان، گلادیاتور، لارنس عربستان، اسپارتاکوس، الرساله (محمد رسول الله)، ده فرمان
پیشنهاد سرآشپز: شجاع دل
۱۰- گنگستری، کاپولا و رفقا
سینمای گنگستری در ابتدای دهه ۳۰ در کنار ژانر موزیکال پر رونق ترین ژانر هالیوود بود با گذشت زمان و تبدیل شدن آمریکا به محیطی ناامن و رشد بیکاری و تورم. صدای مسلسل درگیری های شهری در سینماها هم شنیده شد. در این فیلم ها آدم کش ها کلی پول و پله به جیب می زنند. به قانون اهمیتی نمی دهند و همه چیز براساس منافع شان تعریف می شود. آنها ضد قهرمان هستند اما محبوب . با شروع ژانر وسترن، گنگستری ها به حاشیه رفتند اما دوباره با «پدرخوانده» احیا شدند. پس از کاپولا، نوبت اسکورسیزی وتارانتینو بود که مولفه های آن را بازآفرینی کنندو با نمایش زندگی شخصی و حرفه ای گنگسترها، فضاهایی تازه و بدیع در این ژانر بسازند.
ویژگی ها: نمایش عاقبت تلخ قهرمان (ضد قهرمان) به صورت مرگ یا زندانی شدن، روایت بخش عمده ای از داستان ها در تاریکی شب، استفاده از لوکیشن های ثابتی مثل کافه ها، بارها و خیابان هایی با سنگفرش خیس
فیلم های شاخص: پدرخوانده ها، مخمصه، بانی و کلاید، صورت زخمی، حرفه ای
پیشنهاد سرآشپز: رفقای خوب
دور ژانرها را خط بکشید
پالپ فیکشن بنوشید!
برای فیلم خواری روش های دیگری جز مرور فیلم ها براساس ژانرها هم هست، مثلا می توانید روی آثار کارگردان های شاخص زوم کنید و فیلم به فیلم آنها را ببرید زیر ذره بین باید کارگردان هایی را انتخاب کنید که صاحب سبک باشند و روش های مشخص را در فیلمسازی دنبال کرده باشند که با مرور آنها چیزی دست شما را بگیرد. بهتر است از کارگردان های کلاسیک شروع کنید، از فیلمسازانی مثل هیچکاک که دستور زبان سینما را از روی فیلم های آنها نوشته اند. حتی اگر با فیلم های حاصله سریری روبرو باشید. باز هم لازم است دنیای این فیلم ها را بشناسید تا بتوانید از ظرایف مورد نظر آن فیلمسازها دریافت های درستی بکنید. فیلم دیدن بر اساس زمان هم می تواند روش دیگری برای فیلم بازی باشد. مطالعه فیلم های دهه های مختلف به شما کمک می کند با پس زمینه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی آن روزگار و جغرافیا آشنا شوید. با مرور این سیر زمانی، تحولات شگفت انگیز سینما هم بیشتر به چشمتان می آید. از سوی دیگر اگر فقط براساس تقسیم بندی های ژانری پیش بروید، اکثر فیلم های دوران خودمان را از دست می دهید. هالیوود و سینماهای کشورهای صاحب سبک در سینما هنوز فیلم های متعددی را براساس قواعد ژانر می سازند که اتفاقا اکثر آنها هم موفق هستند اما فیلم های زیادی هم هستندکه در چارچوب های سنتی جا نمی گیرند. فیلم هایی مثل فیلم های سینمای پست مدرن که تعریف مشخصی ندارند. این فیلم ها هم کلاسیک هستند، هم غیرکلاسیک، هم ضد نوستالژی هستندو هم پر از نوستالژی، هم داستان گو هستند و هم به نوعی ضد داستان هم خیلی دنیای شخصی دارند، هم عامه پسند هستند.
فیلمسازها از دهه ۹۰ به فرمولی شگفت انگیز دست پیدا کرده اند. فرمولی که در واقع خودش هم چندان جزئیات روشنی ندارد اما با استفاده از آن، دست آنها برای به هم ریختن ساختار روایی کلاسیک برای ساختن فیلم هایشان باز است.کارگردان هایی مثل تارانتینو، جیم جارموش، برادران کوئن، گدار و تیم برتون آنقدر در فرم فیلم هایشان بازیگوشی کردند که به فرم غالبی در سینمای معاصر تبدیل شده است. این فیلم ها معمولا شخصیت محور هستند و گاه با شکست زمانی در ساختار داستان پیش می روند. نگاه هجو آمیز و بازیگوشانه ای به مضمون و فرم را دنبال می کنند و از تکنیک فاصله گذاری بین تماشاگر و فیلم بهره می گیرند. فیلم های فوق العاده جذابی مثل «پالپ فیکشن» محصول همین نگاه های تازه به فیلمسازی در سینما هستند که سینمای دوران ما را به تسخیر خودشان درآورده اند و نباید از آنها غافل شوید.
