این روزها كمتر خانمی است كه سرمه را به خط چشم ترجیح دهد اما شاید برای یك‌بار هم كه شده، دست به سرمه برده و چشم‌هایش را با این دوده سیاه، گیرا و جذاب كرده باشد. این روزها سرمه‌دان‌ها معمولا به ارث می‌رسند و این وسایل سنتی در بساط آرایشی دختران جوان به ندرت دیده می‌شود. البته باورهای قدیمی در مورد خواص این ماده آرایشی فراوان است. از نظر طب سنتی، سرمه طبعی سرد و خشك دارد و پیش از این استفاده دارویی هم داشته است.
بعضی می‌گویند این ماده باعث افزایش سوی چشم می‌شود و از دوران كودكی، چشمان دختران را سرمه می‌كشند تا مژه‌های‌شان تقویت و زیبایی چشم‌های‌شان دوچندان شود. آیا این موضوع واقعیت علمی دارد؟ فرق سرمه‌های قدیمی با سرمه‌های امروزی چیست؟ دكتر عباسیان، متخصص طب سنتی ما را در این رابطه راهنمایی می‌كند.
از سرمه هسته خرما تا سرمه مغز قلم‌گاو. . .
تا به حال اسم سرمه مغز گاو را شنیده‌اید؟ این سرمه حیوانی را با استفاده از مغز استخوان قلم گاو تهیه می‌كنند. دكتر عباسیان، متخصص طب سنتی انواع دیگری از سرمه را هم معرفی می‌كند كه در گذشته رواج بیشتری داشته است؛ مثل ابریشم تجزیه شده، مردار سنگ تجزیه شده، هسته خرما و نارگیل. اما نوع دیگری از انواع سرمه وجود دارد كه این روزها رایج‌تر از انواع دیگر است.
سرمه بادام شیرین و فندق كه بسیاری از مردم با استفاده از یك نعلبكی و اجاقی با دو پاره آجر به‌راحتی آن را در خانه درست می‌كنند. ضمن آنكه می‌توان این دوده به دست آمده را با روغن نارگیل یا بادام مخلوط كرد تا هم استفاده از آن راحت‌تر شده و هم بر خواص آن افزوده شود. حتی در منابع طب سنتی آمده كه از گرد برگ زیتون به صورت سرمه برای درمان آب مروارید هم استفاده می‌كردند. البته این روزها بسیاری از برندهای معتبر اقدام به تولید صنعتی سرمه‌های مدادی‌شكل كرده‌اند که این وسیله، سهولت كاربرد دارد.
خواص درمانی سرمه‌های قدیمی
سرمه‌های قدیمی خواص بیشتری داشتند. جالب است بدانید بسیاری از آنها نه فقط برای زیبایی كه برای رفع یك مشكل یا بیماری مورد استفاده قرار گرفته و در منابع طب سنتی هم روی این موضوع تاكید فراوان شده است. کسانی كه اشك ریزش مداوم داشتند، سرمه ابریشم تجزیه شده به چشم می‌كشیدند تا این مشكل برطرف شود. سرمه مردار سنگ برای ورم‌ها و التهابات چشمی و حتی تقویت بینایی مورد استفاده قرار می‌گرفت یا كسانی كه مژه‌های كم‌پشت و نازكی داشتند، سرمه هسته خرما به چشم می‌كشیدند تا باعث رویش بیشتر شود.
علاوه بر این سرمه به عنوان یك داروی گیاهی مورد استفاده قرار می‌گرفت. هیچ می‌دانستید سرمه باعث بند آمدن خون یا حتی علاج برخی از زخم‌های پوستی و مخاطی مورد استفاده قرار می‌گرفت؟ جالب است بدانید در گذشته سرمه برای رفع انگل‌های پوستی مثل شپش هم كاربرد داشت.
طب سنتی چه می‌گوید؟
دكتر عباسیان، متخصص طب سنتی استفاده مداوم از سرمه را توصیه نمی‌كند و حتی در بسیاری از قسمت‌ها نیاز به بررسی و تحقیق مجدد در خصوص سرمه را ضروری می‌داند اما به هر صورت كشیدن سرمه از نظر طب سنتی نه‌تنها ایرادی ندارد بلكه سودمند هم هست اما برای این موضوع شرطی وجود دارد. باید در نظر داشت در روند تولید و ساخت آن به فرمولاسیون و تركیباتش دقت كافی به خرج رود. این روزها تركیباتی كه برخی افراد سودجو یا كارخانجات غیرمعتبر در سرمه به كار می‌برند استاندارد نیست و باعث آسیب چشم می‌شود.
به همین دلیل باید نسبت به سلامت اجزا و استاندارد بودن تكنیك‌های ساخت كسب اطمینان كرد ضمن اینكه این ماده به هیچ‌وجه نباید به صورت نساییده به كار رود. سرمه باید حالت گرد و پودر ریز داشته باشد كه ضرری همراه نداشته باشد. دكتر عباسیان در مورد مخلوط سرمه با مواد دیگر هم گفت: در گذشته چربی گوسفند را می‌سوزاندند و آن را با سرمه مخلوط می‌كردند و سرب را به تنهایی مورد استفاده قرار نمی‌دادند.
سرمه در شهر‌های مختلف
در قدیم در شهرهایی كه دارای معادن زیرزمینی مثل مس و زغال‌سنگ بودند، ساخت این ماده طبی- آرایشی بیشتر رواج داشت و جالب است بدانید به گفته دكتر عباسیان، علاوه بر سرمه سیاه، سرمه‌های سفید و سرخ هم موجود بوده است؛ مثلا در شهر كرمان و در منطقه خراسان شمالی، ساخت سرمه بیشتر از دیگر شهرها رواج داشت. البته ناگفته نماند كه سرمه اصفهان هم دارای شهرت فراوانی است.
این سرمه را با استفاده از نوع خاصی از سنگ به نام اثمد درست می‌كنند و خواص بسیار زیادی از جمله تقویت بینایی و رفع التهاب و پف چشم دارد. در شهر یزد هم رسم جالبی وجود داشت كه پیش از استفاده از سرمه، نوك میله را در گلاب فرومی‌بردند و بعد در گرد سرمه زده و در چشم می‌كشیدند.
متخصصان چشم چه می‌گویند؟
دكتر میرآفتاب، متخصص چشم درخصوص استفاده از این ماده برای چشم گفت: «ما استفاده از این ماده را به هیچ عنوان توصیه نمی‌كنیم. حتی امكان دارد سرب موجود در این ماده به مرور زمان در بدن جذب شود و مشكلات دیگری به وجود بیاورد.» از نظر دكتر میرآفتاب این ماده صرفا جنبه زیبایی و آرایشی دارد و خواص خاصی برای تقویت بینایی یا رویش مو ندارد.
باید این موضوع را در نظر داشت كه شاید به دلیل ماندگاری بیشتر این ماده اطراف چشم و لابه‌لای مژه‌ها، این تصور درخصوص رویاندن مژه و ابرو به وجود می‌آید ضمن آنكه باید توجه داشته باشید كه اگر چشمان حساسی دارید، بهتر است از سرمه استفاده نكنید چون احتمال دارد كه فلز سرب موجود در سرمه باعث تحریك یا حساسیت چشمی برای‌تان شود ضمن آنكه باید در نظر داشت سرمه‌هایی كه بدون مجوز یا طی فرآیندهای غیر استاندارد تولید می‌شوند، امكان دارد میكروب و آلودگی همراه داشته باشند.
آیا با سرمه كشیدن زیباتر می‌شوید؟
روایت‌های بسیاری در دین ما نسبت به استفاده از سرمه آمده است و بر وجه درمانی این ماده تاكید فراوان شده است اما امروزه جای مواد طبیعی را تركیبات شیمیایی گرفته است و حتی درخصوص وجه آرایشی و زیبایی آن هم، بسیاری از متخصصان آرایشی می‌گویند كشیدن سرمه داخل چشم، باعث كوچك نشان دادن چشم شما می‌شود.
این كار نه‌تنها بر زیبایی شما نمی‌افزاید بلكه چشم شما را از آن اندازه‌ای كه هست هم كوچك‌تر و ریزتر نشان می‌دهد. البته باید در نظر داشته باشید كه این موضوع به نوع آرایش شما هم بستگی دارد. در صورتی كه آرایش چشم شما حرفه‌ای و اصولی انجام شود این كار می‌تواند بر گیرایی و جذابیت چشم شما اضافه كند به شرط آنكه از سایه‌های محو زیر چشم بهره ببرید یا از خط باریكی در زیر چشم و محل رویش مژه‌ها استفاده كنید. در نظر داشته باشید كه هم متخصصان طب سنتی و هم پزشك‌های متخصص چشم، نسبت به استفاده از سرمه در طولانی‌مدت هشدار می‌دهند.
