«ایرانی ها سالانه حدود دو میلیارد دلار برای خرید لوازم آرایش هزینه می کنند.» این آمار آذرماه امسال توسط رئیس سازمان غذا و دارو اعلام شد. طبق همین آمار، ایران هفتمین کشور مصرف کننده لوازم آرایش در دنیاست و براساس آمارهای رسمی، تقریبا 80 تا 90 درصد کل محصولات آرایشی وارداتی به ایران تقلبی هستند که در کشورهایی هم چون تایلند، چین یا ترکیه تولید شده اند و با برندهای ساختگی عمدتا از مرزهای غربی و جنوبی به صورت قاچاق وارد کشور می شوند.

این عدد و ارقام منهای آمارهای غیررسمی است که از تولید لوازم آرایش غیرقانونی و غیربهداشتی در داخل کشور در دست است. اخبار تنها از پلمپ واحدهای غیرمجاز تولید انواع لاک و لوازم آرایش خبر می دهند و هرگز مشخص نمی شود که این اقلام تولیدی در بازا چطور توزیع می شوند و بر سر مصرف کنندگان این اقلام که قطعا کسانی هستند که وسع مالی برای خرید لوازم آرایشی مناسب ندارد و قیمت های پایین این اقلام وسوسه شان می کند، چه می آید.

نکته دیگری که در آمار ارائه شده وجود دارد، این است که برخلاف آماری که در گذشته اعلام می شد، خریداران و مصرف کنندگان لوازم آرایشی و بهدشاتی صرفا بانوان نیستند و «ایرانی ها» خریداران میلیاردی لوازم آرایش هستند. این روزها خدماتی که در سالن های آرایشی مردانه ارائه می شود، تفاوت چندانی با سالن های آرایشی زنانه ندارد. سن خریداران لوازم آرایش پایین آمده و موارد دیگری که درباره مصرف لوازم آرایش در ایران قابل بحث است.

کوچه مروی

همهمه همیشگی بازار تهران را که رد کنی، ابتدای ناصرخسرو می رسی به کوچه مروی، فروشندگان سطح شهر می گویند مرکز فروش لوازم آرایش تقلبی  چینی است، اما فروشندگان مروی نظر دیگری دارند. دست فروش های مروی نسکافه و قهوه و هات چاکلت می فروشند، بعضی هم عطر و اسپری روی میز کوچکی جلوی مغازه گذاشته اند و اجاره ای به صاحب مغازه می دهند تا هوای بساطشان را داشته باشد و مانع کسبشان نشود. کوچه مروی مقصد آرایشگران و کسانی است که می خواهند اقلام آرایشی را با قیمتی مناسب تهیه کنند.

عباس 15 سال است که در کوچه مروی فروشنده لوازم آرایش است، می گوید: «تا بوده جنس قاچاق و تقلبی توی بازار بوده، نمی شه بگیم این چند سال این اتفاق افتاده، اما چون حدود 10 سالی می شه که تقاضا تو بازار زیاده و تنوع محصولات هم بالا رفته، این قاچاقی بودن بیشتر به چشم میاد، جنس تقلبی هم تا دلتون بخواهد تو بازار هست، اما اجناس مغازه ما همه برچسب دارن و مورد تاییدن.»
 

عباس در مورد این که مردم چقدر به برچسب های تاییدیه وزارت بهداشت توجه می کنند، می گوید: «هنوز خیلی جا نیفتاده. من خیلی کم دیدم کسی به این مورد توجه کنه موقع خرید، ما خودمون به مشتری ها می گیم که کارمون برچسب داره، برای این که اطمینانشون رو جلب کنیم، ولی خودشون خیلی توجه نمی کنن، بیشتر دنبال مارک و رنگ کارها هستن.» حسین که 12 سالی می شود وارد صنف فروش لوازم آرلایش شده، در مورد تنوع محصولات مراقبتی پوست خیلی زیاده شده، حتی محصولات برقی مرتبط با زیبایی هم بیشتر شده، مثلا 15 سال پیش ما اتو مو نداشتیم، اگر هم محصولی بود، معمولا آرایشگاه ها خرید می کردن، اما الان همه توی خونه چند مدل اتو مو دارن.»

خانمی پشت پیشخان ایستاده، می گوید کارشناس مراقب پوست است و به خریداران مشاوره می دهد و محصولات شرکت را متناسب با پوست مشتری ها به آن ها معرفی می کند. او می گوید این روزها مردم بیشتر از قبل به مراقبت از پوستشان اهمیت می دهند و دلیل آن را هم تنوع محصولات بازار می داند و هم تبلیغات رسانه ها.

در مورد آرایش هایی که هر روزه روی صورت خانم ها و گاهی هم آقایان می بینیم، می گوید: «آرایش های سنگینی که این روزها روی پوست شاداب جوون ها می بینیم، جز پیرپوستی نتیجه دیگه ای نداره، و این پیرپوستی های ناشی از مصرف زیاد کرم پورد و فیکساتوره که آمار تزریق بوتاکس و استفاده از لیزر رو بالا برده، البته محصولاتی هم هست که به مراقبت از پوست در مقابل این مضرات. اما این محصولات فقط پیرپوستی رو به تاخیر می اندازن، مانعش نمی شن.»

مترو

انواع لوازم آرایش را در کوله پشتی اش گنجانده و در راهروی قطار راه می رود و از مرغوبیت اجناسش برای مسافران مترو می گوید، از این که همین جنس در داروخانه و مغازه ها دو برابر قیمت به فروش می رسد، گاهی هم مشتری ها حرفش را تایید می کنند و می گویند همین محصول را با دو یا سه برابر قیمت از فلان پاساژ و فلان منطقه خریده اند و خوشحال اند که حالا در اثنای سفر روزمره شان می توانند خرید مناسب تری داشته باشند. روی صندلی ایستگاه مترو می نشیند و کیفش را روی پایش می گذارد تا نفس تازه کند و با قطار بعدی باز هم به کسبش ادامه دهد. می پرسم اجناس را از کجا تهیه می کند؟
 

با تردید نگاهم می  کند و می گوید: «خبرنگاری؟ یا دانشجو؟ نکنه می خوای بیای همکار ما بشی؟» و بعد از کمی توضیح می گوید از مغازه های بازار به صورت امانی لوازم آرایشی می خرد، می گوید قبلا لباس می فروخته، اما هم سودش کم بوده و هم فروشش، اما خانم ها لوازم آرایشی را خوب می خرند. وقتی در مورد وسواسشان در خرید می پرسم، می گوید: «خیلی براشون مهم نیست، فقط می بینن قیمت ها مناسبه می خرن، گاهی برای دوستان و خانواده هاشونم خرید می کنن.»

اصرار دارد که ثابت کند تمام لوازمی که می فروشد اورژینال هستند، ولی چون قیمتشان پایین است، کسی باور نمی کند. دختری کنارش می ایستد و می پرسد «مداد... داری؟» با آب و تاب می گوید: «آره اصلشو دارم سه تومن، دو تا ببری دونه ای 2500.» و دختر با شوق در میان انبوه رنگ ها به دنبال رنگ مناسبی که مدنظرش است، می گردد. از خریدار می پرسم همیشه از فروشندگان مترو خرید می کند؟ جوابش مثبت است و دلیل هم مناسب بودن قیمت ها.

خیابان منوچهری

خیابان منوچهری را همه با چمدان های رنگارنگ و کیف های چرم می شناسیم، اما کمی که به سمت لاله زار و چراغ فروشی هایش بروی، می رسی به راسته لوازم آرایشی فروشی هایی که می گویند سطح کارهایشان بالاتر از کالاهایی است که در کوچه مروی عرضه می شود. اینجا استندها و کیت های تبلیغاتی تقریبا همان هاست که در کوچه مروی هم می شد دید، اما برندها متنوع ترند. به اندازه بازار مروی شلوغ و پرتردد نیست و خریداران خاص خود را دارد.

مهدی هشت سال است که در منوچهری فروشنده است، می گوید: «این جا محصولات ما هم سطح قیمتشون بالاست و هم سطح کیفیتشون. مشتری ها هم اینو می دونن، کسی که میاد این جا خرید کنه، دنبال جنس خوب می گرده، قیمت هم زیاد براش مهم نیست، من این جا کرم پودر 250 هزار تومنیم فروشش عالیه، چون کیفیتش عالیه و مشتری دنبالشه، میاد این جا چون جنس مرغوب می بینه به قیمتش توجه نمی کنه و می خره.» خانمی که همکار مهدی است، ادامه می دهد: «جنس مرغوب کمتر به پوست آسیب می زنه و این روزها مردم دنبال محصولی هستن که پوستشون رو خراب نکنه. حالا اگر محصول نامرغوب بخرن، مجبورن برای درمان پوستشون هزینه کنن.»
 

هردو فروشنده مغازه معتقدند خریداران لوازم آرایش در چند سال اخیر بیشتر شده اند و البته خانم فروشنده که 20 سالی می شود کار فروش انجام می دهد، می گوید: «قدیم ها بیشتر خریدارها سالن دارها بودن، می اومدن همه جوی وسیله ای برای سالنشون می بردن، هرچند اون موقع هم خریدار جوون داشتیم، اما مثلا عروس خانم ها می اومدن برای خرید عروسیشون، خرید کامل می کردن. این روزها دخترخانم های دبیرستانی میان خرید ست کامل لوازم آرایشی و مشتری دائم ما هستن، حتی آقاپسرها برای خرید محصولات مختلف میان این جا و خرید دائم دارن از ما.»

میدان ولیعصر

پاساژها و فروشگاه های میدان ولیعصر هم به نوبه خود مقصد کارمندانی است که در شرکت های حوالی میدان مشغول کارند. خانم فروشنده در مغازه ای که تلاشی برای مدرن کردنش نشده، می گوید: «خانم ها علاوه بر خرید لوازم آرایشی، این روزها دنبال شوینده ها و کرم های ترمیمی پوست هم می یان.» خانم فروشنده 17 سال است که در مغازه همسرش کنار او کار می کند، می گوید: «تبلیغات خیلی تاثیر داره توی خرید مشتری ها، وقتی یک محصولی زیاد تبلیغ می شده، مردم بیشتر میان دنبالش.»

فروشنده مغازه ای داخل پاساژ معتقد است این منطقه کشش بعضی محصولات را ندارد، چون بیشتر مشتری ها دنبال محصولاتی با قیمت مناسب هستند و خیلی به برند و کیفیت لوازم توجه نمی کنند. و همین است که او خریداران خاص خود را دارد. چون حاضر نیست مغازه اش را پر کند از اجناس فیک و چینی.

پاساژ قائم

طبقه پنجم پاساژ قائم مرکز خرید کسانی است که به دنبال برندی خاص می گردند یا می خواهند قیمت ها و کیفیت های اجناس را با هم مقایسه کنند، برای بسیاری شان هم قیمت مهم نیست و تنها کیفیت و برند محصول را در نظر  می گیرند. یکی از برندهای مطرحی که چندسال اخیر به خاطر بیس گیاهی اش مورد توجه گرفته، محصولاتش را در مغازه ای شیک و آرام عرضه می کند.
 

فروشنده می گوید: «من چندین سال کار گریم سینمایی انجام دادم، محصولاتی هم که این جا عرضه می کنیم، همه پایه گیاهی دارن و آسیبی که به پوست می زنن، خیلی ناچیزه.» آقای فروشنده می گوید نمی شود آسیب رسانی موارد آرایشی را کتمان کرد، اما بعضی محصولات آسیبشان کمتر است، نه این که اصلا آسیب نرسانند، در مورد آرایش های تخصصی که این روزها روی چهره جوانان جا خوش کرده، می گوید بیشتر در مورد کرم ها و موادی که روی پوست استفاده می شود، وسواس به خرج می دهند و می خواهند که حتما محصول مناسبی برای پوستشان بخرند.

اما در مورد بقیه محصولات بیشتر به دنبال رنگ دل خواهشان می گردند و کیفیت محصول خیلی برایشان مهم نیست و ادامه می دهد: «بعضی ها این روزها دنبال لیپ گلاسه هایی هستن که حجم لبشون رو زیاد می کنه و برای  چند روز کار پروتز رو براشون انجام می ده، اما از عوارض این کار خبر ندارن و این که این کار چه بلایی سر پوستشون میاره، زیاد براشون مهم نیست.»

فروشنده لنزهای زیبایی آقای خوش برخوردی است که با حوصله به سوال هایم پاسخ می دهد و می گوید: «بخشی از بحث استفاده از لنز به بهداشت فردی بر می گرده. ما یک سری آموزش ها و بروشورها رو به خریدارهامون می دیم برای این که بتونن درست از لنز استفاده کنن، البته کسانی که سال هاست دارن لنز می ذارن، اصول استفاده رو می دونن.» قیمت لنز هایی که در مغازه دارند از 20 هزار تومان تا 400 هزار تومان متغیر است.

آقای فروشنده می گوید: «مشتری های ما بیشتر حرفه ای هستند، چون کسی که اولین بار بخواد لنز استفاده کنه، 200 هزار تومن پول لنز نمی ده.» 15 سال است که کار فروش لنزهای زیبایی را انجام می دهد، در مورد میزان فروش لنز هم می گوید استقبال این اواخر زیاد شده، هم چنین محصولاتی که خریداران به دنبالش هستند. «یک زمانی گرون ترین لنز بازار هشت هزار تومن بود و لنزهای گرون اصلا وارد ایران نمی شد، چون مشتری نداشت، اما الان لنزهای 350 هزار تومنی ما فروششون خیلی خوبه و مشتری های خودشو داره، مشتری های قدیمی ما فکر می کنن این روزها کسی سراغ لنز نمی ره، در صورتی که این طور نیست.

حتی سلیقه نسل جدید که غالبا سن پایینی هم دارن، خیلی متفاوته و خیلی بیشتر دنبال استفاده از لنز هستن، تنوع رنگ لنزها هم زیاد شده، مثلا الان پرفروش ترین کار ما رنگ یخی (طوسی آبی روشن) است که خیلی رنگش روشنه، که یه رنگ فانتزیه، ولی خب مشتری زیاد داره.»

آرایشگاه زنانه

آرایشگاهی در منطقه یک تهران، خانمی خوش حوصله که برای پاسخ به سوال هایمان یک ساعتی وقت می گذارد و گپی دوست داشتنی با هم می زنیم درباره اوضاع این روزهای جوانان، اما در این بین حرف هایشان به عنوان کسی که با قشر مرفه جامعه برخورد دارد و شغلی ایجاب می کند تا حدودی وارد حریم شخصی مشتری هایش شود، می گوید: «روزهای پنج شنبه شما این جا جای سوزن انداختن پیدا نمی کنین، همه دخترخانم ها میان برای مهمونی رفتن آماده می شن، با هزینه هایی که اصلا براشون مهم نیست.
 

مثلا پرداخت 600 هزار تومن برای یک کراتینه مود برای یک دختر خانم 18 ساله اصلا مسئله ای نیست که بخواد نگرانش کنه، تازه خوشحال هم می شه، چون یه کم بالاتر بره 800 تومن باید بپردازه.» خانم آرایشگر می گوید نگاه این روزها به شغل آرایشگری نگاه یک شغل نیست، ما دوست مشتری هایمان هستیم و نگاهشان به کار ما یک نگاه هنری است. خیلی ها ما را هنرمند می دانند. از خدماتی که در سالن ارائه می دهند، می گوید و مشتری هایی که هر دو روز یک بار برای آرایش موها و صورتشان به آرایشگاه می آیند.

می گوید دخترخانم های نوجوان بیشترین مشتری های سالنشان هستند و این او را به عنوان یک مادر نگران می کند و این که میزان زیاد و شکل نامتعارف آرایش بین خانم ها دلایل زیادی دارد، از جمله حفظ زندگی مشترک و کمبود اعتماد به نفس. به نکته ای هم اشاره می کند که از نظر او یکی از دلایل شاید کم رنگ میزان مصرف آرایشی باشد، آن هم بالارفتن آمار فحشاست.

آرایشگاه مردانه

آقایی با ظاهری ساده مسئول آرایگشاهی مطرح در تهران است که یکی از دوستان شرایط صحبت با او را فراهم کرده، در مورد خدماتی که در سالن به آقایان ارائه می دهند، می گوید: «ما از پاک سازی و آب رسانی پوست انجام می دیم تا رنگ و مش و فر و هر خدمات دیگه ای که مشتری ها بخوان.» می گوید بعضی از مشتری ها با عکسی روی تبلت و موبایلشان می آیند و می خواهند شبیه مدل توی عکس شوند، و اصلا برایشان مهم نیست که این مدل مو برای فرم صورتشان مناسب هست یا نه.

گاهی مشاوره ما تاثیر می گذارد و گاهی هم همان می شود که خودشان می خواهند. در مورد مصرف مواد آرایشی می گوید: «بیشتر برای بحث مراقبت از پوست و مو مراجعه می کنن، ما کار آرایش هم انجام می دیم، اما غالب مراجعان از ما خدمات ترمیمی و مراقبتی پوست می خوان، مثلا این که با پاک سازی جوش های صورتشون از بین بره یا برنزه بشن یا بند بیندازن یا...»

کلینیک

فرانک حسینی زاده روان شناس است، چند دقیقه ای به صورت تلفنی وقتش را به ما می دهد: «دلیل این گرایش به آرایش در بین جوانان این است که خلاهایی که جوانان ما در زندگی دارند، هر روز بیشتر می شود. ما بزرگ ترها نتوانسته ایم جوان ها را برای زمانه خودشان تربیت کنیم. جوان های ما تعارض های زیادی در زندگی دارند. از طرفی برنامه های جذاب ماهواره را تماش می کنند و خودشان را با دختران زیبا مقایسه می کنند و از طرف دیگر امکان این را که شبیه او باشند، ندارند.
 

نمی توانند شبیه او رفتار کنند و لباس بپوشند، تنها کاری که می توانند بکنند این است که صورتشان را به هر شکلی که می توانند و بلدند آرایش کنند تا آن چیزی که هستند، نباشند و آدم دیگری شوند. بعضی از دوستان می گویند عدم وجود اعتماد به نفس باعث این مسئله است. اما من فکر می کنم این مورد پیش پا افتاده ترین دلیل است، چون جوانان ما مشکلات عدیده ای دارند که مهم ترین آن بی هویتی است. جوان امروز ما خودش را آن طور که هست نمی تواند بپذیرد، چون به او القا شده که خوب نیست. من معتقدم آرایش جوان های ما یک نقاب است روی هویتی که پیدایش نکرده اند و ما هم به آن ها این هویت ها را نشان نداده ایم.»